اگر در جستجوگر "گوگل" نام "بای‌محمد نیازف" را به خط سیریلیک جستجو کنید، به‌ناگزیر مطالبی حاصل جستجویتان خواهد بود که همگی مربوط به "تهمینه نیازوا"، برندۀ مسابقۀ موسیقی پاپ کشورهای شوروی پیشین در سال ۲۰۰۸ است. تهمینه نیازوا اکنون هم از خوانندگان مطرح موسیقی غربی در تاجیکستان است و ترانه‌های او به زبان‌های فارسی و روسی و انگلیسی در کوچه و خیابان‌های تاجیکستان مدام پخش می‌شود.

اما دلیل این تصادف گوگلی، نسبت تهمینه با "بای‌محمد نیازف" است که از سرآمدان موسیقی کلاسیک تاجیک در سدۀ بیستم میلادی بود. تهمینه نوۀ پسری "بای‌محمد نیازف" است. بای‌محمد  که در سال ۱۹۲۷ به دنیا آمد و هشتاد و دو سال زیست، خدمتی برای موسیقی تاجیکستان کرده‌است که شاید در هیچ نوع مسابقۀ موسیقی نتوان آن را ارج‌گذاری کرد. وی ضمن نت‌نگاری موسیقی سنتی تاجیک موسوم به "شش‌مقام" آهنگ‌هایی از خود به‌جای گذاشت که به نمونه‌های اصیل موسیقی سنتی تبدیل شد و در نبرد کشورهای همسایۀ تاجیکستان و ازبکستان بر سر وراثت "شش‌مقام" نقش کلیدی داشت.

بسیاری از موسیقی‌دانان تاجیکستان بر آنند که موسیقی سنتی این کشور را باید از تأثیر موسیقی ترکی و مغولی پالود. به ویژه لرزش‌های آوایی برخی از خوانندگان شش‌مقام بناچار شنونده را به جهان موسیقایی چینی و مغولی می‌کشانند. و با توجه به تاریخ سرزمین آسیای میانه چنین لرزش‌ها و تابش‌هایی از موسیقی بومی این خطه بعید نیست. اما بای‌محمد نیازف با پافشاری به اصالت تاجیکی موسیقی "شش‌مقام" که از نام آن هم برمی‌آید، در طول زندگی هنری خود با بیش از ۲۰۰ سرود و ترانه‌ای که خوانده و ضبط کرده‌است، تلاش کرد اصالت تاجیکی آنها را به ثبوت برساند. حاصل کاراو این بود که موسیقی‌دانانی چون "لاله طالس" موسیقی سنتی بای‌محمد نیازف را از شش‌مقام متداول در منطقۀ آسیای میانه مجزا دانستند و انگاشتند که نیازف با تکیه به ریشه‌های این نوع موسیقی آواز می‌خواند.

اجرای منحصربه‌فرد بای‌محمد نیازف باعث شد که او را به تالارهای باشکوه مسکو و لنین‌گراد (سن پترزبورگ) و سپس افغانستان فراخوانند و شاهد اجرای آفریده‌هایی باشند که به قول نیازف، از دل تاریخ برمی‌آمد و سراپا تاجیکی بود و به گوش شنوندگانش نامأنوس، اما دل‌نشین.

بای‌محمد نیازف در مکانی روستایی در شمال تاجیکستان زندگی می‌کرد و در خلوت خود تازه‌هایی را وارد موسیقی کهن تاجیکی می‌کرد. وی در یکی از آخرین گفتگوهایش با بی‌بی‌سی فارسی تاریخ ایجاد یکی از بارزترین آفریده‌هایش در دهۀ ۱۹۵۰ میلادی را چنین تعریف می‌کند: "کتابی را از غزلیات "مُشفِقی" می‌خواندم و چند شعر را خواندم و خوابم برد. صبح زود داس در دست به درو علف رفتم و همان شعر را زمزمه می‌کردم و دریافتم که موسیقی مناسبی برای این شعر پیدا شد. داس را دور انداختم و دویدم سوی خانه و دستگاه ضبط را روشن کردم و ربابم را برداشتم و ترانۀ "ای جان من اسیرَت" را خواندم. چند روز بعد در تئاتر پوشکین شهر خجند این ترانه را اجرا کردم و شنونده‌ها پسندیدند. بعد از آن بود که ترانه را برای رادیو تاجیکستان ضبط کردم که هنوز هم پخش می‌شود".

می‌گویند که "احمد ظاهر"، پرآوازه‌ترین آوازخوان افغانستان، این آهنگ را بار نخست از طریق رادیو برون‌مرزی تاجیکستان با آواز بای‌محمد نیازف شندیده و به آن دل باخته بود. و سپس با دستکاری در موسیقی آن "ای جان من اسیرت" به یکی از محبوب‌ترین ترانه‌های احمد ظاهر تبدیل شد.

سیر تاریخی این غزل "مشفقی" ادامه داشت و تا به پایان سدۀ بیستم رسید و مبارک‌شاه میرزاشاه، از آوازخوانان محبوب موسیقی مردمی تاجیکستان، آن را با دست‌کاری جزئی تبدیل به آهنگی مدرن کرد و بازخواند. امروزه ریشه و اصالت موسیقایی این ترانه فراموش شده، اما "ای جان من اسیرَت" در تاجیکستان و افغانستان همچنان از ترانه‌های محبوب است.

"بای‌محمد نیازف" از خود شاگردان بنامی به جا گذاشته‌است که عنوان‌‌های رسمی به‌مراتب برتر از او دریافت کرده‌اند و شناخته‌شده‌ترند؛ به مانند "جوره‌بیک مراد"، هنرمند مردمی اتحاد شوروی و "مستانه ایرگــَشوا"، هنرمند ممتاز تاجیکستان، که هر دو از معروف‌ترین آوازخوانان تاجیکستانند. اما در مراسم یادبود او در سال ۲۰۰۹ پیدا بود که یاد و نام استاد در دل و ذهن شاگردان نام‌آورش جاودانه زنده است.

در گزارش مصور این صفحه مروری داریم بر زندگی سازندۀ این آهنگ جاودانه، زنده‌یاد بای‌محمد نیازف.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنيد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب