تا به امروز متون زیادی از گنجینه‌های ادبی و فرهنگی عالم اسلام به زبان انگلیسی ترجمه شده‌اند، اما بخش‌هایی که مشخصاً به میراث شیعیان اسماعیلی تعلق دارد، کمتر در اختیار دانش‌پژوهان  و عموم علاقه‌مندان به میراث شیعی، و به طور خاص قرائت اسماعیلی آن، قرار داشته‌است. کتاب "گلچین ادبیات اسماعیلی" که در سال ۲۰۰۸ به ویراستاری هرمان لندلت Hermann Landolt، سمیرا شیخ و قطب قاسم منتشر شده‌است، تلاشی است برای پر کردن این جای خالی در عرصۀ پژوهش‌های علمی به زبان انگلیسی.

این کتاب که توسط انتشارات آی‌ بی توریس و با همکاری مؤسسۀ مطالعات اسماعیلی، در ۳۴۸ صفحه و یک مقدمه، به زبان انگلیسی منتشر شده‌است، متونی را از دوره‌های مختلف تاریخی اسماعیلی، از متون نثر گرفته تا شعر، و تاریخ و عقاید مذهب اسماعیلی، انتخاب کرده و در دسترس علاقه‌مندان می‌گذارد. این ترجمه‌ها از متون دورۀ فاطمی تاریخ اسماعیلی گرفته تا متون آغاز قرن بیستم را دربر می‌گیرد. ترجمه‌ها از زبان‌های عربی، فارسی و زبان‌های جنوب آسیا انجام شده‌است.

کتاب به طور کلی به سه بخش تقسیم شده‌است: تاریخ و خاطرات، عقاید و اندیشه، شعر.

قطعاتی که در قسمت اول ترجمه شده‌اند،‌ شامل بخش‌هایی از کتاب "المناظرات" ابن هیثم،‌ شرح ملاقات او با داعی ابوعبدالله شیعی، سخنانی در منقبت امام علی، بیعت و پیمان وفاداری ابن هیثم و بخش‌هایی دربارۀ داعیان کتامه است؛ قطعاتی از کتاب "سیرة الحاجب الجعفر" نوشتۀ جعفر ابن علی که شرح ماجرایی است از سفر المهدی، خلیفۀ فاطمی به شمال آفریقا و حکایاتی از دیدار مهدی با سپاهیانش. قسمت سوم کتاب ترجمۀ بخش‌هایی است از کتاب "افتتاح الدعوه" به قلم قاضی نعمان که شامل شرح آمدن المهدی از سجلماسه و ورود او به افریقیه، فرمان‌های نخستین المهدی، ستایش و مدح مهدی و ساختار مدیریتی و اجرایی دستگاه اوست.

قسمت چهارم فصل اول، ترجمۀ گزیده‌ای از کتاب "عیون الاخبار" داعی ادریس عمادالدین است که بیشتر متمرکز بر روایات تاریخی در بارۀ امامت و قطعه‌ای دربارۀ آثار قاضی نعمان است. در قسمت بعدی این فصل، قطعاتی از زندگی‌نامۀ داعی المؤید فی‌الدین شیرازی با عنوان "سیرة المؤید" آمده است که شرح فرار او از شیراز به اهواز است. در ادامه، قسمتی از سفرنامۀ ناصر خسرو که وصف شهر قاهره و توصیف میهمانی‌های سلطان و رفتار اوست، آمده است. آخرین قطعۀ فصل اول کتاب، بخشی از سفرنامۀ پیر سبز علی به آسیای میانه است که در زمان آقاخان سوم، چهل و هشتمین امام اسماعیلی رخ داده‌است.

فصل دوم کتاب، با دیباچه‌ای از هرمان لندلت آغاز می‌شود. در بخش اول که دربارۀ خدا و آفرینش است، نخست قطعه‌ای از "رسالة الدریة" حمیدالدین کرمانی در خصوص معنای توحید، موحِد و موحَد ترجمه شده‌است. سپس قطعاتی از کتاب "الینابیع" ابویعقوب سجستانی دربارۀ آفریدگار و توضیح عالم عقل و عالم نفس آمده‌است. پس از این، قطعه‌ای از کتاب "گشایش و رهایش" ناصر خسرو ترجمه شده‌است. به دنبال آن، بخش‌هایی از کتاب "کشف المحجوب" ابویعقوب سجستانی آمده‌است. واپسین قطعۀ این فصل،‌ ترجمه‌ای است از بخشی از رسایل اخوان الصفاء در بارۀ مواجهۀ حیوانات در برابر انسان نزد پادشاه جن.

بخش دوم فرگرد دوم کتاب، به نبوت و امامت مربوط است و شامل قطعاتی از کشف ‌المحجوب ابویقعوب سجستانی، المؤید فی‌الدین شیرازی، قطعه‌ای از کتاب "اثباة الامامة" احمد بن ابراهیم النیسابوری، بخش‌هایی از کتاب "المصابیح فی اثباة الامامة" اثر حمیدالدین کرمانی، قطعۀ "تعلیم" از رسالۀ "چهار فصل" حسن صباح و بخش‌های مربوط به امامت و نبوت از "روضۀ تسلیم" نصیرالدین طوسی است.

در بخش سوم این فرگرد، مباحث به نحوۀ دعوت اسماعیلی، دانش و معنا مربوط است و شامل قطعاتی از "کتاب العالم و الغلام" نوشته‌ی جعفر بن منصور الیمن، قطعه‌ای از رساله‌ی "سیر و سلوک" نصیرالدین طوسی، بخش‌هایی از کتاب "الینابیع" سجستانی، قطعاتی از "المصابیح فی اثباة الامامة" حمیدالدین کرمانی، قطعه‌ای از کتاب "اساس التأویل" قاضی نعمان، و بخش‌هایی از کتاب "وجه دین"‌ ناصر خسرو آمده است.

در بخش چهارم کتاب که مباحثی است دربارۀ عقاید و اخلاق، قطعاتی از "دعائم الاسلام" قاضی نعمان، در خصوص ایمان و اسلام، بخش‌هایی از "رسالة الموجزة" احمد بن ابراهیم النیسابوری، دربارۀ دعوت و داعی، بخش "تهذیب اخلاق" از "روضۀ تسلیم" طوسی، قطعه‌ای از رسالۀ "تولا و تبرا"ی طوسی و بخشی از رسالۀ خیرخواه هراتی، از داعیان اسماعیلی پس از الموت آمده‌است.

سومین و آخرین فصل کتاب شامل ترجمۀ اشعاری است از زبان‌های عربی، فارسی و زبان‌های جنوب آسیا از دوره‌های مختلف تاریخ ادبیات اسماعیلی. این قسمت شامل اشعاری از ابن هانی اندلسی، المؤید فی الدین شیرازی، ناصر خسرو، حسن محمود کاتب – از شاعران اسماعیلی دورۀ الموت، نزاری قهستانی، شماری از شاعران دورۀ بعد از الموت و شاعرانی از آسیای میانه، و اشعاری از پیر شمس، پیر صدرالدین، پیر حسن کبیرالدین و نور محمد شاه است.

نگاهی به تقسیم‌بندی بالا و مجموع مطالبی که در این کتاب آمده‌است، نشان می‌دهد که محتویات این کتاب می‌تواند چکیده‌ای بسیار روشنگر برای آشنایی با تاریخ، عقاید و ادبیات اسماعیلی باشد. بخش‌هایی از محتویات این کتاب قبلاً به طور مجزا در اصل آثار منتشر شده‌است اما بخش‌های دیگری برای اولین بار در این کتاب عرضه شده‌اند. از این حیث، این کتاب خلاصه‌ای مغتنم از تاریخ و عقاید اسماعیلی به دست می‌دهد که بدون شک مجموعه‌ای نفیس از تاریخ و فرهنگ این جامعۀ مسلمان شیعی است.

 

An Anthology of Ismaili Literature: A Shi’i Vision of Islam
Edited by Hermann Landolt, Samira Sheikh & Kutub Kassam
I.B. Tauris Publishers, London – New York
in association with The Institute of Ismaili Studies, London

*داريوش محمدپور پژوهشگر مؤسسۀ مطالعات اسماعيلی در لندن است.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب