یکی از مهم‌ترین اسباب افتخار اتحاد شوروی سامانۀ آموزش و پرورش آن بود: رایگان، فراگیر و باکیفیت.

در آمار رسمی آمده بود که صد درصد جمعیت امپراتوری سرخ باسوادند. شاید هم لاف گزاف می‌زدند. اما اگر سواد را فن خواندن و نوشتن فرض کنیم، طی سال‌های زندگی‌ام در اتحاد شوروی حتا یک فرد بی‌سواد را ندیده بودم. مادربزرگم که در دهۀ ۱۹۳۰ به مدرسه رفته بود، خط سیریلیک بلد نبود، اما لاتین را می‌خواند. چون در دوران او رسم‌الخط رسمی تاجیکستان برای ده سال لاتین بود. پس مادربزرگ من هم بی‌سواد نبود.

اکنون داده‌های رسمی تاجیکستان حاکی از آن است که میزان سواد در این کشور نیم درصد کاهش یافته‌است. اما این محاسبه در سال ۲۰۰۰ صورت گرفته و الزامأ با واقعیت‌های روزگار ما نمی‌خواند. طی آشفتگی‌های سیاسی و اجتماعی پساشوروی شمار زیادی از آموزگاران و استادان از کار تدریس در تاجیکستان دست و دل شستند و به کارهای پردرآمدتری روی آوردند. عده‌ای هم کشور را ترک کردند و اندوخته‌های خود را در سامانی دیگر به کار بستند. این در حالی است که میزان زاد و ولد در تاجیکستان همچنان بالاست و همه‌ساله نیاز بیشتری به آموزگاران و مدارس احساس می‌شود. در نتیجه در مواردی می‌توان دریافت که میزان سواد پدر و مادران برتر و بالاتر از سواد فرزندان‌شان است.

دلیل عمدۀ کمبود آموزگاران در مدرسه‌های تاجیکستان دستمزد اندکی است که به معلمان پرداخت می‌شود. میانگین این درآمد حدود ۴۵ دلار در ماه است که کفاف زندگی آموزگاران را نمی‌دهد. افرادی هم که مشقت آموزگاری را پذیرفته‌اند، در کنار کار تدریس شغل‌های آزاد فرعی هم دارند که بی‌گمان روی کیفیت تدریس اثر می‌گذارد.

به گفتۀ جمال‌الدین امیرف، مدیر یکی از بخش‌های وزارت معارف (آموزش و پرورش) تاجیکستان، تحصیل در مدرسه‌های متوسط این کشور ۱۱ سال به درازا می‌کشد، اما قرار است از سال ۲۰۱۴ به بعد دورۀ تحصیل ابتدایی و متوسط ۱۲ سال را دربر بگیرد. وی می‌گوید، اخیرأ در تاجیکستان مدرسه‌های مدرنی گشایش یافته‌اند که با رایانه‌ها و تخته‌سیاه‌های الکترونیک مجهزند و شرایط تحصیل و تدریس در مدارس غربی را دارند.

اما ظاهر سمیع‌یف، استاد دانشگاه ملی تاجیکستان در دوشنبه، می‌گوید با این که مدرسه‌های این کشور مجهزتر از مدارس دوران شوروی‌اند و از فن‌آوری‌های نوین تدریس برخوردار، سطح سواد و دانش نسل جوان بسیار پایین‌تر از پیش است. وی یک شاگرد ممتاز مدرسۀ امروزی تاجیکستان را همسنگ دانش‌آموز شوروی‌ای می‌داند که میزان سوادش متوسط بوده‌است.

برخی از جامعه‌شناسان دلیل افت میزان سواد دانش‌آموزان را نبود انگیزۀ کافی برای اندوختن دانش می‌دانند. به باور آنها، عواملی دیگر به مانند ثروت و دارایی و جایگاه اجتماعی استوار برای آیندۀ نوجوانان سرنوشت‌سازتر جلوه می‌کند، از این رو برای آنها فرا گرفتن شیوه و شگردهای ثروت‌اندوزی جذاب‌تر از دانش‌اندوزی به نظر می‌رسد. بسیاری از دانش‌آموزان مراحل پایانی مدرسه‌های متوسط ترجیح می‌دهند بیشتر ساعات خود را در بازار سپری کنند، تا در کلاس درس.

از سوی دیگر، دستمزد پایین آموزگاران، گذشته از این که به خودی خود بر وضعیت آموزش و پرورش تأثیر سوء گذاشته، عوامل دیگر افت میزان سواد دانش‌آموزان را نیز پدید آورده‌است که فساد مالی از مهم‌ترین آنهاست. بسیاری از دانش‌آموزان می‌دانند که با پرداخت مبلغی مشخص احتمالأ می‌توانند نمرۀ دلخواه‌شان را از معلم بستانند.

پدیدۀ دیگری که طی سال‌های اخیر مشاهده می‌شود، دور ماندن دختران نوجوان از آموزش و پرورش است. در زمان شوروی تحصیل اجباری بود و ممانعت پدر و مادر از رفتن فرزندشان به مدرسه می‌توانست حتا مداخلۀ نیروهای امنیتی و انتظامی را در پی داشته باشد. اکنون هم تحصیل گویا اجباری است، اما شمار قابل توجهی از دختران یا اصلأ پای به مدرسه نگذاشته‌اند و یا پس از فرا گرفتن خواندن و نوشتن، مدرسه را ترک کرده‌اند، تا به زناشویی با مرد مورد نظر پدر و مادرشان آماده شوند. با گسترش نفوذ شاخه‌های ویژه‌ای از اسلام که غالبأ از کشورهایی چون عربستان سعودی و پاکستان به تاجیکستان رخنه کرده‌است، این پدیده هر چه پررنگ‌تر می‌شود.

در دروان شوروی درِ دانشگاه های مسکو برای رشته های تخصصی و تربیت کادرها حزبی و مدیریت سیاسی  باز بود. امروزه هم روسیه  بخشی از کادرهای حکومتی تاجیکستان را آموزش می دهد.  

دانستن زبان روسی و آموزش در روسیه دیگر آن جذابیت پیشین را ندارد و خانواده‌هایی که مایل به پیشرفت فرزندانشان در شرایط کنونی هستند و از توانایی مالی هم برخوردارند، فرزندان‌شان را به مدرسه‌ها و دانشگاه‌های خارجی به‌ویژه  در آمریکا و اروپا می‌فرستند.  نفس این موضوع که فرزندان توانمندان و رهبران تاجیکستان برای تحصیل به کشورهای خارج  فرستاده می شوند، حاکی از  بی‌اعتمادی به توانایی و امروزی بودن سامانۀ آموزش و پرورش تاجیکستان است.

روز اول سپتامبر مدرسه‌ها در سراسر تاجیکستان با به صدا آوردن زنگ مدرسه، درهای خود را به روی صدها هزار دانش‌آموز خردسال دیگر باز کردند که با آرزوهای بزرگ برای نخستین بار در کلاس‌های درس خود حاضر شدند. سمیه، قهرمان گزارش مصور این صفحه، یکی از آنهاست. این گزارش را پرویز امینف در دوشنبه تهیه کرده‌است.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنید.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب