تا چندی پیش باور بر این بود که ناحیۀ "چاتال هواوک" در آناتولی ترکیه در هزارۀ هفتم پیش از میلاد با ساختاری پیشرفته از قدیمی‌ترین مراکز زندگی جمعی انسان‌ها و محلی مانند یک دِه باستانی بوده‌است. در آنجا ساختمان‌هایی با دیوارهای نقاشی‌شده واتاق‌های مخصوص نیایش یافته شد. اما در سال‌های گذشته پژوهشگرانی از بریتانیا و ایران با کاوش‌های باستان‌شناختی در تپه‌های جانی و شیخی‌آباد در کرمانشاه به این نتیجه رسیده‌اند که سکونت انسان در این ناحیه می‌تواند قدمت بیشتری داشته باشد. بازمانده‌های کشت و آثاری از وجود بز و قوچ وحشی که در یک "اتاق نیایش" در حفاری‌های آنها پیدا شده، با دقت چیده شده‌اند و آزمایش‌های متعدد، این پژوهشگران را متقاعد کرده که انسان این ناحیه، دوران نوسنگی را قبل از همسایگانش آغاز کرده بود؛ دوره‌ای که انسان را از شکار و غارنشینی به کشاورزی و دهکده‌نشینی سوق داد و باستان‌شناسان آن را "انقلاب" می‌نامند. آن نخستین "انقلابی" بود که پس از دوران یخبندان، در حدود ۱۰۰۰۰ سال پیش، انسان برای پیروزی بر دشواریهای طبیعت آغاز کرد.

این "انقلاب" باید ناشی از به‌کارگیری تعقل و تفکر انسان برای تغییر محیط و به دست گرفتن شیوۀ زندگی خود باشد و نیز  آغاز غلبۀ نسبی ولی آگاهانۀ انسان است بر محیطی که در آن زاده شده بود. علت طبیعی چینن تحولی، به گفتۀ دانشمندان، گرم شدن محیط بود. در این زمان انسان ِ رهاشده در کوه و دشت توانست نوع زندگی خود را از حیوانات دور و اطراف خود متمایز کند.

این "انقلاب" به زمانی برمی‌گردد که انسان غارهایی را که در دورۀ خانه‌بدوشی‌اش در آن می‌خوابید و آرام می‌گرفت، رها کرد و در یک جا ماندگار شد؛ حیواناتی را که تا آن زمان شکار می‌کرد، رام کرد و در کنار محل زندگی‌اش سکنا داد و به‌جای اینکه از گیاهان وحشی تغذیه کند، به پرورش گیاهان در جای دلخواهش و آن‌چنان که برایش مناسب‌تر و راحت‌تر بود، پرداخت.

بنا به گفتۀ باستان‌شناسان، حدود ۱۰۰۰۰ تا ۸۰۰۰ سال پیش از میلاد در منطقۀ خاور میانه بود که انسان کوچ‌نشین، یکجانشین شد و پس از چندی مسیر زندگی بشر از غارنشینی به دهکده‌نشینی تغییر یافت. دست به کشاورزی در جایی که می‌خواست زد. همچنین به بعضی از حیواناتی که تا آن زمان بر اساس اتفاق طعمۀ شکارش می‌شدند، نزدیک شد؛ اعتماد آنها را جلب و آنها را متقاعد کرد در نزدیکی‌اش بمانند. به این ترتیب در مبانی اقتصادی زندگی انسان در این دوره تغییری بنیادین رخ داد و منجر به افزایش جمعیت شد. علت اصلی این تحول، به گفتۀ پژوهشگران، گرم شدن زمین و باران‌های موسمی بود که از ناحیه‌ای در شرق دریای مدیترانه آغاز شد. این ناحیه را "هلال حاصل‌خیز" می‌نامند که به شکل یک هلال ماه از منتهی‌الیه خلیج فارس در جنوب غرب ایران آغاز می‌شود و شمال عراق، جنوب ترکیه، بخشی از اردن و سوریه را دربر گرفته، در ساحل مدیترانه ختم می‌شود.

در این منطقه، در دشت‌هایی با ارتفاع زیر۱۰۰۰ متر منابع جانوری و مهم‌تر از همه گیاهان خودرو وجود داشته‌اند که برای  انسان امکانات غذایی و شرایط زیستی مناسب پدید آورده بود. برای پاسخ به این پرسش که انسان در هلال حاصل‌خیز چه‌طور از غار به دهکده آمد، چه‌گونه غذای خودش را تولید کرد، از چه راهی اهلی‌سازی دام را عملی کرد و گیاهان و امکانات کشاورزی را در اختیار خود گرفت، تا کنون مطالعات زیادی صورت گرفته‌است.

از جملۀ این پژوهش‌ها پروژۀ باستان شناختی زاگرس مرکزی است که با همکاری سه دانشگاه یونیورسیتی کالج لندن (پرفسور راجر متیوز Roger Matthews)، رِدینگ (دکتر وِندی متیوز Wendy Matthews) و دانشگاه بوعلی سینای همدان (دکتر یعقوب محمدی‌فر و دکتر عباس مترجم) در کرمانشاه در دست اجراست؛ محلی که به گمان باستان‌شناسان می‌تواند سرآغاز یکجانشینی بشر بوده باشد.

دکتر یعقوب محمدی‌فر، باستان‌شناس و از پژوهشگران دانشگاه بوعلی سینای همدان، می‌گوید: "به‌طور کلی ما در دو مرحله، کار را انجام دادیم. درآغاز کار شناسایی اولیه بود. سپس در تابستان ۱۳۸۷ کاوش پنجاه‌روزه‌ای داشتیم که موفق شدیم با حفاری در تپۀ شیخی‌آباد کرتـویج در بخش دینور شهرستان صحنه به کشف‌هایی دست یابیم. در لایۀ سطحی، بقایای یک پلان معماری پیدا شد که بخشی از آن مربوط به محل‌های سکونت انسان است. اتاق‌های کشف‌شده  کوچک هستند، اما در محوطۀ بالای آن یک بنای "T شکل" است که پنج متر طول و  ۲.۸۰ مترعرض دارد و در انتهای آن یک سکوی کوتاه چند سانتیمتری تعبیه شده‌است. در بالای این سکو جمجمۀ چهار بز وحشی و یک قوچ وحشی قرار دارد. در همین اتاق ما یک هاون و تعدادی استخوان جانور و بقایای یک اجاق را پیدا کردیم".

جنبۀ دیگر بااهمیت این یافته‌ها به باورهای مردم در آن زمان‌ها بر می‌گردد که پژوهشگران امیدوراند برای آن جوابی بیابند. باور به ماوراء‌الطبیعه، احتمالاً از همان زمان‌ها بین مردم معمول بوده‌است. دکتر محمدی‌فر می‌گوید:

"ما یک الهۀ گلی پیدا کردیم که متعلق به ۸۵۰۰ قبل از میلاد است. ما غرب ایران را با "ونوس تپۀ سراب" می‌شناسیم. وقتی "ونوس" می‌گوییم، ذهن به سوی مجسمه‌هایی با ویژه گی‌های عصر کلاسیک می‌رود. اما  این پیکرک‌ها هم نمونۀ کلاسیک زمان خود هستند. ونوس تپۀ سراب مربوط به سال ۶۰۰۰ پیش از میلاد، ولی این پیکرک مربوط به ۸۵۰۰ قبل از میلاد است. این پیکرک به اندازۀ دو و نیم سانت است، ولی شکل آن شبیه ونوس تپۀ سراب است که ۱۳ سانت ارتفاع دارد. علم باستان‌شناسی در مورد این ونوس‌ها بحث‌های زیادی می‌کند و آنها را الهۀ زایش، فراوانی و نگه‌دارندۀ مادر و کودک می‌داند. اما آنچه مهم است، تفکر مذهبی این مردم درآن زمان است."

پژوهشگران بریتانیایی و ایرانی هنوز تحقیقات خود را در نیمه‌راه می دانند. آنها می‌گویند تا امروز تنها سطح بالایی این محل در منظقۀ شیخی‌آباد را مطالعه کرده‌اند که بقایایی مربوط  به ۷۵۰۰ سال پیش تمام شواهد یکجانشینی در این منطقه را نشان می‌دهد. در صورتی که لایه‌های پایینی منطقه مورد کاوش بقایای انسانی مربوط به  ۹۸۰۰ سال را به آنها نشان دهد، ثابت خواهد شد که قدیمی‌ترین روستای دنیا در همین منطقه قرار داشته‌است. 

پژوهشگران پروژۀ زاگرس مرکزی امیدوارند که تحقیقات خود در هر دو منطقۀ شیخی‌آباد و جانی  را تا سال ۲۰۱۴ ادامه دهند.

جدول پيشنهادی گاهنگاری غرب ايران بر اساس مطالعات جديد

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنيد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب