یکی از نمونه‌های موفق بداهه‌نوازی در موسیقی معاصر ایران شاید قطعۀ "زخمه" از آلبوم "تمام تو" باشد که حاصل همکاری هوشیار خیام و امیر اسلامی است. قطعه‌ای ساده عبارت از نوای نی و پیانو، که لایه‌های متعدد این نواها آن را پیچیده جلوه می‌دهد. شکل ابتدایی این قطعه نوای نی را هم نداشت، بلکه چند لایه از زخمه‌هایی بود که هوشیار خیام نوآورانه بر روی سیم‌های پیانو زده بود، در کنار نت‌هایی جسته و گریخته از شاسی‌های پیانو. شکل ابتدایی این نوا دو سال پیش در آلبوم "هزار اقاقی" با نام "سونت ۱" منتشر شده بود. هوشیار همان قطعه را به امیر اسلامی فرستاد که در نوازندگی نی تبحر دارد. تا باد نی امیر اسلامی در آن زخمه‌ها پیچید، هر دو دریافتند که آهنگ تازه‌ای به حد کمال رسیده‌است.

"زخمه" یکی از ده قطعۀ آلبوم "تمام تو" است که بهار گذشته وارد بازار شد و پاره‌ای از آن را هوشیار خیام و امیر اسلامی روز ۱۸ ژوئیه در باشگاه جاز "وورتِکس" لندن اجرا کردند؛ اجرایی که تحسین حضار را برانگیخت. قطعات دیگر این آلبوم هم آمیزه‌ای است از نواهای پیانوی هوشیار خیام و نی امیر اسلامی که گویی دو پاره از جهان یا دو پاره از تاریخ را به هم پیوند می‌دهند؛ کاری که در عرصۀ موسیقی با اصطلاحات "موسیقی تلفیقی" یا "همامیزی" شناخته می‌شود.

اما هوشیار خیام که آهنگساز این آلبوم هم هست، هیچ یک از این دو اصطلاح را برای گونۀ موسیقی آفریده‌اش نمی‌پسندد و معتقد است که این اصطلاحات وجوه مختلف مثبت و منفی دارند، ثابت و دقیق نیستند و چه بسا که برای موسیقی‌دانان حرفه‌ای یک جفت مفهوم گنگ و مبهم باشند. ولی می‌افزاید که اگر منظور از "موسیقی تلفیقی" یا "همامیزی"، علاقه‌مندی او به فرهنگ‌های موسیقایی گوناگون باشد، آن را می‌پذیرد، چون دایرۀ شنیداری او طیف وسیعی از موسیقی جهان را دربر می‌گیرد. او به آثار علی‌اکبر مرادی و کیهان کلهر و حسین علیزاده گوش می‌دهد و در کنار آن از آفریده‌های راوی شانکار هندی و اولاش اوزدمیر ترک و جوان گاسپاریان ارمنی و تورو تاکِمیتسوی ژاپنی و ده‌ها نوع موسیقی کلاسیک اقوام و تیره‌های گوناگون هم لذت می‌برد. از این رو بعید نیست که عنصرهایی از نحله‌های موسیقایی گوناگون به آثار او راه یافته باشد. هوشیار خیام گزیده‌ای از آفریده‌های این آهنگسازان تأثیرگذار را در مجموعه‌ای با نام "منظومۀ شب" گرد آورده‌است که به‌زودی وارد بازار خواهد شد.

هوشیار خیام ساز را وسیلۀ بیان مقصود آهنگساز و نوازنده می‌داند و می‌گوید: "هنگامی که با امیر اسلامی نی و پیانو می‌نوازیم، ما موسیقی را تلفیق نمی‌کنیم. وسیلۀ بیان من پیانوست و وسیلۀ بیان او نی است. فقط دایرۀ شنیداری‌مان مشترک است. و ما یک پیام را با دو وسیله می‌رسانم".

هوشیار خیام از نمایندگان نسل نو آهنگسازان ایران است که دست به ابتکارهایی می‌زنند و تازه‌ها می‌آفرینند. او خود را "خنیاگر" می‌داند، نه موسیقی‌دان، با این که موسیقی را تدریس می‌کند و شاگردانی هم دارد. سی‌وسه سال دارد، زادۀ بدفورد انگلستان و بزرگ‌شدۀ تهران است. به ریاضیات علاقه داشت، اما علاقه‌اش به موسیقی فزونی گرفت. از هشت‌سالگی پیانو می‌نواخت، سپس به دیوان و کمانچه و تار و سه‌تار رو آورد و دوباره به پیانو برگشت. خودش را مدیون داود جعفری، معلم پیانواش می‌داند. مدرک کارشناسی موسیقی ایرانی را از دانشگاه هنر ایران گرفت و دورۀ فوق‌لیسانسش را در رشتۀ آهنگسازی کالج کنسرواتوار موسیقی سینسیناتی آمریکا طی کرد. هنوز مطمئن نبود که می‌خواهد آهنگساز بشود یا نوازنده بماند. آشنایی‌اش با "گائو وی جی"، رئیس بخش آهنگسازی کنسرواتوار پکن، سرنوشت بعدی‌اش را رقم زد.

"احتمالاً یکی از تأثیرگذارترین اتفاقاتی که آن زمان با من افتاد، یک دورۀ چهارماهۀ شاگردی‌ام پیش این استاد چینی بود که انگلیسی نمی‌دانست و استاد مدعو کالج سینسیناتی بود. اندکی فرانسوی بلد بود که من نمی‌دانستم و ما به زبان موسیقی صحبت می‌کردیم. هر موقع استاد از یک قطعۀ موسیقی من هیجان‌زده می‌شد، کاملاً چینی صحبت می‌کرد و من کاملاً فارسی، و جالب این‌جاست که ما یکدیگر را می‌فهمیدیم".

پیش از آن تجربیات موسیقایی هوشیار به دو بخش گسسته تقسیم می‌شد: نوازندگی پیانو و آهنگسازی. و این دو مسیرهای مختلف خودشان را می‌رفتند. گاه آهنگسازی می‌کرد و نوازندگی کنار می‌رفت، گاه علاقه‌اش به نوازندگی بر آهنگسازی چیره می‌شد. اما پس از آن دورۀ چهارماهه و در پی بازگشتش به ایران هر دو حرفه‌اش را با هم وفق داد. اکنون هم آهنگ می‌سازد و هم می‌نوازد.

از او می‌پرسم که چرا در حیطۀ موسیقی سنتی ایران نماند، با این که در این رشته تخصص دارد. می‌گوید: "موسیقی نسل قبل ما به حدی از پختگی رسید که دیگر جایی برای تقلید نگذاشت و دیگر تولید دوبارۀ آن شدنی نبود. هر کدام از ما مسیری را انتخاب کرده‌ایم. من هم انتخاب کردم. همین امروز هم در نسل جوان نوازنده‌های قوی سازهای سنتی هستند و ما فقط شنوندۀ آنها هستیم. من ترجیح دادم کار دیگری بکنم".

هوشیار خیام به آیندۀ نسل امروز موسیقی ایران بسیار خوشبین است. چه‌طور می‌توان خوشبین نبود، وقتی که به قول هوشیار، دیگر شکل مصنوعی استفاده از موسیقی بیرون را تقریباً نداریم و همۀ عنصرهای بیرونی، درونی شده‌اند؟ "اگر دیروز مهم‌ترین واقعۀ هنری ایران ادبیات بوده و اندکی بعد هنرهای تجسمی، فکر می‌کنم الآن موسیقی است. کارهای مختلف در موسیقی ایران می‌بینیم؛ از سبک‌‌های مختلف، از شکل سنتی نوازندگی شهری تا شکل بومی و تلفیقی و الکترونیک، تا موسیقی فیلم و تئاتر، باکلام، بی‌کلام، رزمی، بزمی، افسرده، شاد، موسیقی مردمی یا پاپ... این جنبش شکل منظمی ندارد و مثل خط راه‌آهن از یک جا به جای دیگر نمی‌رود. بیشتر شبیه یک رودخانۀ خروشان است که از لای سنگلاخ راه خودش را می‌یابد و کج و معوج جلو می‌رود. تمام مولکول‌های آب به هم می‌خورند و بالا و پایین می‌پرند. و ما که آن مولکول‌های آب هستیم از درون احساس می‌کنیم چه آشوبی است! ولی فکر می‌کنم به‌تدریج یک مسیر مشخصی شکل خواهد گرفت".

"تمام تو" هم برخاسته از همان رود خروشان است. گزارش مصور این صفحه ویژۀ تازه‌ترین آلبوم هوشیار خیام است که با همکاری با امیر اسلامی تهیه کرده‌است. شرکت "هِرمِس"، ناشر این آلبوم، در معرفی آن می‌نویسد: "ایدۀ اصلی آلبوم "تمام تو" بر اساس بداهه‌نوازی است. اغلب قطعات تنها یک بار اجرا و ضبط شده و بدون پالایش و تصحیح در این مجموعه آمده‌اند و تنها در برخی، لایه‌های جدیدی به ضرورت فضای قطعه ضبط و به آن افزوده شده‌است. تمام تمهیدات صوتی توسط دو نوازنده و با سازهایشان اجرا شده‌اند".

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنيد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب