جایی که امروز استان ایلام خوانده می‌شود، در قدیم پشتکوه لرستان نامیده می‌شد و می‌دانیم که در فرهنگ ایرانی، اهل پشتکوه بودن و از پشتکوه آمدن کنایه‌ای است برای تحقیر و خوار شمردن. اما این‌ها برای کسانی است که نه آن کوه را دیده‌اند و نه پشتش را!

این کوه که سرزمین قدیم لرستان را به دو بخش پیشکوه و پشتکوه تقسیم می‌کرد، "کبیرکوه" نام دارد. دیواره‌ای است بلند به طول ۲۶۰ کیلومتر که از شمال غرب به جنوب شرق کشیده شده و بلندای برخی قله‌هایش به سه هزار متر می‌رسد.

از نظر طبیعی، استان ایلام با چشم اندازهای مسحورکننده‌ای از کوه‌های بلند و قله‌های پوشیده از برف و جلگه‌های حاصلخیز و رودهای پرآب و جنگل‌های بلوط و ارغوان و اقاقیا و افرا و بُنه و گیلاس وحشی و بادام کوهی شناخته می‌شود.

از نظر تاریخی نیز در همسایگی گهواره تمدن بشری - بین‌النهرین- پیشینه‌ای طولانی دارد. مثلا در جنوب استان و در حوالی دهلران، تپه‌ای هست به نام "علی کش" که کاوش‌های باستان‌شناسی، پیشینه آن را به حدود ۱۰ هزار سال می رساند. این‌جا یکی از نخستین جاهایی بود که  بشر به اهلی کردن دانه‌های گیاهی مانند گندم و جو پرداخت و قدیمی‌ترین تاریخ کشاورزی در خاورمیانه را به نام ایلام ثبت کرد.

ایلام در هزاره دوم پیش از میلاد سکونت‌گاه کاسی‌ها بود و کاسی‌ها همان قومی هستند که به بین‌النهرین یورش بردند و قلمرو بابِل را برای ۶۰۰ سال تحت سلطه خود گرفتند. وقتی هم که آریایی‌ها به ایران آمدند و دولت‌های ماد و هخامنشی و اشکانی و ساسانی را پی‌ریختند؛ این منطقه از رونق فراوان برخوردار بود؛ زیرا هم آب و هوای مطبوع داشت، هم راه‌های مهم ارتباطی از آن می‌گذشت و هم در همسایگی بین‌النهرین، از اهمیت سوق‌الجیشی بالا برخوردار بود.

تاریخ ایلام داستان درازدامنی است که گفتنش در این مجال نمی‌گنجد؛ فقط می‌توان بدین مقدار بسنده کرد که در دوره ساسانیان (سده سوم تا هفتم میلادی) و تا سده‌های نخستین اسلامی در اوج شکوه و شکوفایی بود و از آن پس رفته رفته جایگاه ممتاز خود در غرب ایران را از کف داد و به این‌جا رسید که اکنون از محروم‌ترین استان‌های ایران به شمار می‌رود. البته زوایای زیادی از تاریخ ایلام هنوز ناشناخته مانده؛ زیرا کاوش‌های باستان‌شناسی در این منطقه به مراتب کمتر از جاهای دیگر بوده است.

با این حال، افزون بر آن‌چه از زیر خاک بیرون آمده و زینت بخش موزه‌ها شده است، آثار روی خاک نیز پرشمار و پراهمیت‌اند. قدیمی‌ترین این آثار از دوره عیلامیان (حدود سه هزار سال پیش) باقی مانده و جدیدترینشان مربوط  به دوره حکومت والیان پشتکوه در دوره قاجار است. در این میان، چیزی که بیش از همه به چشم می‌آید، بقایایی قلعه‌هایی است که طی هزاران سال برای محافظت از راه‌های ارتباطی ساخته شده‌اند؛ مانند قلعه "شیاق" که چند ده هکتار وسعت دارد و قدمتش به حدود دو هزار سال پیش می‌رسد.

هرچند که هیچ نقطه‌ای از پهنه ۲۰ هزار کیلومتر مربعی استان ایلام خالی از آثار تاریخی نیست اما به نظر می‌رسد که منطقه دره شهر در شرق استان و به مرکزیت شهری به همین نام، گوی سبقت را از سایر جاها ربوده و بیش‌ترین و شگرف‌ترین آثار را در خود جای داده است؛ ضمن این که زیبایی طبیعت و گوناگونی اقلیمش نیز مثال زدنی است. ایلامی‌ها و لرستانی‌ها این منطقه را خوب می‌شناسند و غالبا در فصل بهار در دامن دشت‌های سرسبز و جنگل‌های کوهستانی‌اش به تفریح و تفرج مشغول می‌شوند اما در جاهای دیگر ایران، این نگین زاگرس کمابیش گمنام است.

گزارش مصور این صفحه شما را به دره شهر می‌بَرَد و با طبیعت و تاریخ این منطقه آشنا می‌کند.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب