دوريس لسينگ در برابر خانه اش با خبرنگاران گفتگو مى کند

جایزه نوبل ادبی امسال به خانم دوریس لسینگ نویسنده هشتاد و هفت ساله انگلیسی تعلق گرفت. پیروزی این نویسنده سالخورده را که بهترین آثارش طی دهه های پنجاه و شصت میلادی منتشر شده اند، بر رقیبان جوان تر و مطرح تر سال های اخیر کمتر کسی پیش بینی می کرد.
 
اما نکته اینجاست که غیرقابل پیش بینی بودن رأی داوران آکادمی نوبل هم خود دیگر به صورت امری قابل پیش بینی درآمده و دست کم می تواند یکی از مفروضات در میان انواع گمانه زنی های گوناگون باشد.

نکته دیگری که با توجه به پیشینه جوایز ادبی نوبل به چشم می خورد، بحث های جانبی در اطراف حقانیت برندگان است، البته این مساله مختص جوایز ادبی نوبل نیست، اما شاید به جهت اهمیت این جایزه سرو صداهای اطراف آن هم بلندتر به گوش می رسد.

مسئولان آکادمی و هیأت های داوری همواره کوشیده اند تا حد امکان نگاه غیر جانبدارانه و فراسیاسی خود را حفظ کنند، اما مثلا سال گذشته عده زیادی معتقد بودند که اگر آقای اورهان پاموک تنها به فاصله چند ماه قبل از اعلام نتایج نهایی هیأت داوران جایزه نوبل مواضع شجاعانه و در عین حال جنجال برانگیز خودش را در مورد فاجعه تاریخی نسل کشی ارامنه توسط دولت عثمانی در جنگ اول جهانی اعلام نمی کرد، مسلمأ بخت بسیار کمتری برای کسب جایزه نوبل ادبی داشت.

از این دست سخنان در مورد ارتباط جهان سیاست با دنیای آفرینش ادبی البته همواره وجود دارد و نمونه های دیگرش در سال های اخیر چون و چرای بسیار بر سر جایزه هارولد پینتر و خانم الفریده يلینگ بود که دومی حتی خودش نیز حدس می زد جایزه را به هموطنش پیتر هانتکه خواهند داد.

به هر حال در گزينش برندگان جوايز نوبل هم قطعا ملاحظاتى که امروزه با عنوان زمان سنجيدگى يا political correctness  بر شئونات اجتماعى و رفتارهاى مدنى حاکم است مد نظر بوده اما ايرادى –به خصوص اگر ايرادها از رده خرده گيرى هاى ناسودمند باشد-بر آن وارد نيست. 

در باره نویسنده

خانم لسینگ، یکی از پر محصول ترین نویسندگان امروز جهان، بخش عمده شهرتش را مدیون مبارزات سیاسی در افریقا و آثار ادبی حاصل از این مبارزات در نیمه دوم قرن گذشته است. از دهه های پنجاه و شصت تاکنون آثار متعدد او به اغلب زبان های زنده دنیا ترجمه شده است و مضامین این آثار از تبعیض نژادی گرفته تا حقوق زنان در شرق و غرب، خشونت علیه کودکان و دیگر مظاهر آشکار نابرابری های اجتماعی هنوز هم زنده و محل بحث و میدان مبارزه جویندگان راه آزادی و عدالت اجتماعی است.

از این نظر می توان خانم لسینگ را نویسنده ای واقعگرا توصیف کرد، نویسنده ای که همواره پایش روی زمین است، و چه بسا درست همان نویسنده ای باشد که تولستوی زمانی که نقش برتر مصلح اجتماعی برون گرا را در مقابل هنرمند خودبین درون گرا توصیف می کرد، به آن نظر داشت.

 با این همه و شاید در تناقض با همین نظریه، شخصی ترین اثر خانم لسیگ یعنی رمان 'دفترچه طلایی' او، که بلندترین اثرش نیز هست، محصول دوران پسا مارکسیستی نویسنده به سال ١٩٦٢ است که هم از سوی بسیاری از منتقدان و هم از سوی خوانندگان و علاقه مندان آثارش بهترین ثمره خلاقیت خانم لسینگ در کارنامه بلند حیات ادبی اش شناخته شده است.

خانم لسینگ در این کتاب که طرح اولیه اش را از چندین سال پیش به صورت دو کتاب مستقل و از نظر موضوع کاملأ متفاوت- در نظر داشته، به گفته خود سر انجام موفق می شود قالب تنگ اندیشه های یکدست را بشکند، بر ترس ناشی از افتادن به دام خود بینی و خود شیفتگی هنرمندانه که بر طبق پاره ای از تعاریف مارکسیستی مترادفی برفرد گرایی به معنی گریز از زیر بار مسوولیت اجتماعی محسوب می شدند، رها شود و مجموعه ای از تناقض های وجودی هنرمند را از نقد ادبی و انواع سبک های نگارش گرفته تا نقد زندگی خود در جدال خستگی ناپذیر با معضل های اجتماعی و چالش های ناگزیر آن را از دو کتاب جداگانه ذهنی بیرون آورد، با هم ترکیب کند، و نتیجه این تلاش صادقانه را به قضاوت خواننده بسپارد.

او خود در باره این اثر می گوید: " تلاشی ست برای شکستن یک قالب از قالب های فراوان ضمیر هوشیار و رفتن به فراسوی آن. زمانی که آن را می نوشتم متوجه شدم به پاره ای از چیزهایی که فکر می کردم باور دارم، باور ندارم: یا بهتر بگویم، در عین داشتن این باورها، باورها و ایده های دیگری هم داشتم که ظاهرا، در تناقض با هم بودند. چرا نه؟ ما در میان گردباد زندگی می کنیم."
 
'شهر چهار دروازه'، 'چمن می خواند'، و 'خاطرات یک نجات یافته' از آثار مشهور دوریس لسینگ هستند.

*عزیز معتضدی داستان نویس مقیم کانادا و نویسنده مقالات متعدد ادبی است، رمان 'شهرزاد' و مجموعه داستانی 'صندلی خالی' از آثار او هستند.

سايت هاى مرتبط:

سايت رسمى جوايز نوبل

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب