بسیاری از گردشگرانی که به دبی می‌روند، به هنگام بازگشت (البته خانم‌ها) نشانی از سفر به دبی را با خود به همراه دارند: نقش حنا. از آنجا بود که من با طراحی حنا روی بدن آشنا شدم. تا پیش از استفادۀ آرایشی و سنتی، حنا را به هنگام مراسم حنابندان دیده بودم یا هنگامی که مادربزرگ پدرم آن را به انگشتان دست و پای خود می‌زد. بعدها فهمیدم که در ناحیۀ جنوب ایران مراسم حنابندان یا استفاده از نقش و نگار حنایی بسیار رایج است. حالا این نقش را بر روی دست و پای زنان هندی یا پاکستانی مقیم لندن زیاد می‌بینم که باعث شد در مورد ریشه‌های سنت حنابندان و نقش و نگار حنایی کنجکاو شوم.

حنا بوته‌ای نسبتاً بلند است که در آب و هوای خشک رشد می‌کند. مناطق اصلی رویش این گیاه، خاورمیانه، شمال آفریقا و شبه قارۀ هند است. این گیاه از سال‌های بسیار دور در میان مردم این مناطق برای نیازهای پزشکی، هنری و تزئینی به کار می‌رفته‌است.

برای نقش حنا، از برگ تازۀ حنا یا پودر آن استفاده می‌شود. به روش سنتی، برگ‌های سالم به‌دقت چیده و سپس ساییده می‌شوند. ساییدن برگ‌ها، باید با دقت و وسواس زیادی صورت گیرد، زیرا در غیر این صورت رنگ مطبوع  نخواهد داشت.

به دلیل پر دردسر بودن این روش، اکثر افراد ترجیح می‌دهند از پودر آمادۀ حنا استفاد کنند. برای کشیدن نقش حنا روی بدن، ابتدا پودر حنا را به همراه آب مخلوط می‌کنند، به گونه‌ای که مایه‌ای غلیظ در می‌آید. سپس یک زرورق را به صورت قیف درمی‌آورند که نوک آن بسیار ریز است. حنا را در آن ریخته و بر روی بدن طراحی می‌کنند.

این طراحی‌ها معمولاً در ناحیۀ ساق پا و کف دست انجام می‌شود، زیرا که پوست در آن نواحی دارای کراتین بیشتری است و در نتیجه باعث می‌شود حنا تیره‌تر شود. نقش حنا در ابتدا نارنجی‌رنگ است که بعد از ۲۴ ساعت تدریجاً تیره می‌شود و ۴ تا ۶ هفته باقی می‌ماند.

حنا به خودی خود نه تنها آسیبی به بدن نمی‌زند، بلکه دارای خواص زیادی برای پوست و مو است. اما بسیاری از افراد به دلیل اینکه می‌خواهند نقش تیره‌تر داشته باشند، از مواد رنگی سیاه در حنای طبیعی استفاده می‌کنند که موجب حساسیت‌های پوستی و دیگر مشکلات می‌شود.

نقش حنا را می‌توان به چهار دستۀ مختلف تقسیم کرد. دستۀ اول طرح گل‌های بزرگی است که درخاور میانه رایج است که از نقاشی، حکاکی و طرح‌های پارچه‌های منطقه الهام گرفته‌است.

دستۀ دوم نقش گل با اشکال هندسی است که در آمریکای شمالی مرسوم  است و در سال‌های اخیر رایج شده‌است.

گروه بعدی طرح‌هایی است که در هند و پاکستان به کار می‌رود و از دو نوع قبلی گسترده‌تر و با جزئیات بسیار بیشتر است. در این نوع نقش حنا، طراحی تنها به دست و پا ختم نمی‌شود، بلکه نقاط دیگر بدن، مانند شانه‌ها، روی شکم، کمر و گردن را نیز دربر می‌گیرد. در فرهنگ شبه قارۀ هند، به نقش حنا "مندی" می‌گویند و کشیدن آن یکی از سنت‌های کهن این ناحیه است که در سال‌های اخیر شهرت جهانی پیدا کرده‌است. افراد مشهوری چون مدونا، ستاره موسیقی پاپ و دِمی مور، هنرپیشه هالیوود از نقش حنا استفاده کرده‌اند که به نوعی باعث مد شدن آن در آمریکا و بریتانیا شد.

در نهایت، دستۀ چهارم حنانگاری در آسیای جنوب شرقی و اندونزی رایج است که ترکیبی است از طرح‌های هندی و خاورمیانه‌ای.

مندی معمولاً در جشن‌ها و توسط زنان استفاده می‌شود. در فرهنگ شبه قارۀ هند، حنا موجب خوش‌یمنی دانسته می‌شود. به همین علت استفاده از نقش حنا برای عروسان هندی و پاکستانی امری اجنتاب‌ناپذیر است. هر کدام از عناصر تشکیل‌دهندۀ مندی معانی خاص خود را دارند. مهم‌ترین این نقش‌ها و مضمون‌هایشان عبارت است از: غنچه (زندگی تازه و عشق)، لب شتر یا گل و برگ (باروری)، ساقۀ برگ مو یا عقرب (حفاظت از چشم بد وعشق)، گانش - خدای فیل‌گونۀ هندو (سلامتی و  حفاظت از چشم بد)، ماندالا – نماد گِردِ جهان هستی (خرد و بلوغ معنوی)، طاووس و بته‌جقه (عشق، بخت خوب و باروری).

علاوه بر تعریف‌های بالا، باورهای جالب دیگر در "مندی" وجود دارد. به عنوان نمونه، اسم داماد در طراحی حنا نهفته شده که داماد باید آن را پیدا کند. اگر موفق نشود، باید به عروس هدیه‌ای بدهد. همچنین این باور وجود دارد که در طول رابطۀ زناشویی، زن بر مرد مسلط خواهد بود.

یکی دیگر از باورها در مورد "مندی" این است که اگر نقش حنای عروس تیره‌تر شود، یعنی مادرشوهر او را بیشتر دوست خواهد داشت. امتیاز دیگر داشتن حنای پررنگ این است که تا زمان محو شدن آن از روی بدن عروس، از او انتظار کمک در خانه‌داری نمی‌رود. به همین علت بسیاری از عروس‌ها  لیمو ترش بر روی طرح‌های بدن خود می‌مالند تا نقش حنای آنها تیره‌تر شود و بیشتر بماند.

مهارت و هنر حنانگاری از نسل به نسل منتقل می‌شود و معمولاً راه درآمد برای آن دسته از زنانی است که اجازۀ کار بیرون از خانه را ندارند. این هنر همچنان در میان هندی‌ها به قوت خود باقی است؛ تا آنجا که آن را به شهری اروپایی چون لندن نیز آورده‌اند.

گزارش مصور این صفحه در کارگاه یک حنانگار پاکستانی در لندن تهیه شده‌است.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنید.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب