احمدشاه کامل‌زاده

آواز ظفر ناظم، با گذشت پنجاه سال از آغاز کار هنری‌اش، همچنان در کاخ و کاشانه‌های تاجیکان طنین‌انداز است. ظفر ناظم به خاطر صدای بم و قدرتمندش در محافل مطبوعاتی به "پاواروتی تاجیک" ملقب شده‌ است. آواز پرغلغلۀ او اخیراً کاخ باربد شهر دوشنبه را که مهم ترین محل برگزاری برنامه های هنری در تاجیکستان است، فرا گرفته بود:

هر جا که کنم خانه، همخانه تو را یابم
هرگز نروم جایی، آن جا نه تو را یابم

صدها تن گرد هم آمده بودند، تا با حضور استاد هفتادمین سالروز تولد و پنجاهمین سالگرد آغاز هنر حرفه‌ای‌اش را جشن بگیرند. 

ظفر ناظم از هنرمندان موسیقی اصیل تاجیک است که ریشه‌های آن در موسیقی سنتی ایرانی پابرجاست. وی در سن هجده‌ سالگی وارد عرصۀ هنر شد و طی مدتی کوتاه حنجرۀ قدرتمند و شیوۀ خاص آوازخوانی‌اش نام او را سر زبان‌ها نشاند.

ظفر ناظم سال ۱۹۶۱میلادی برای نخستین بار با یک سفر هنری وارد ایران شد و در همایش بین المللی موسیقی خاورزمین حضور یافت. آن زمان او یک جوان ۲۱ساله بود. برای جوانی در سن و سال او این سفر کامگاری بزرگی محسوب می شد. خود استاد ظفر می‌گوید، شنوندگان ایرانی اش بیشتر از آهنگ "ننای جان" او استقبال کردند و حتا برای بازخوانی آن از او اجازه خواستند.

دیرتر ظفر ناظم به پاره ای دیگر از سرزمین فرهنگی اش، به افغانستان سفر کرد. مردم هنردوست آن دیار نیز از هنر و استعداد او استقبال گرمی داشتند. این سفر برای خود ظفر ناظم هم بسیار بارور و سودمند بود. وی در جریان دیدارش از افغانستان با چهره‌های برجستۀ موسیقی آن سامان، به مانند جلیل زلاند، خیال و ساربان آشنا شد و این آشنایی ها بر ذهن و سبک و سیاق او تأثیر عمیقی گذاشت.

ظفر ناظم آن روزها را به یاد می‌آورد و می‌گوید: "در افغانستان به پیشنهاد هنرمند معروف استاد ساربان آهنگ بسیار دلنشین آقای زلاند بر متن "ای ساربان" سعدی شیرازی را در تالارهای کابل و جلال‌آباد خواندم. استقبال مردم از این آهنگ به گونه‌ای بود که آنها با تشویق های پیوسته من را باز روی صحنه می‌خواندند."

گفتنی ‌است که "ای ساربان" امروز هم از زیباترین کارهای استاد ظفر ناظم به شمار می‌آید.

در همین دوره بود که ظفر ناظم آهنگ‌های زیبای دیگری را به مانند "صبح کابل" (شعر و آهنگ ضیا قاری‌زاده از افغانستان)، "نرو، نرو" و "همدم خوبان" (آهنگ‌های مردمی افغانستان) و "شعلۀ حزین" (آهنگ زلاند) را روی صحنه برد. این آهنگ‌ها برای رشد بیش از پیش هنر ظفر ناظم زمینۀ مناسبی فراهم کرد و باعث محبوبیت او در عرصۀ هنری فارسی‌زبانان شد. این محبوبیت مقامات وقت شوروی را نگران کرده بود.

حکومت شوروی که تمام امور سیاسی و اجتماعی و فرهنگی اراضی تحت تصرفش را زیر کنترل داشت، متوجه مقولۀ همزبانی و هم‌ فرهنگی مردم تاجیکستان با مردمان ایران و افغانستان بود و از گسترش روابط فرهنگی میان این پاره‌های سرزمین فرهنگی واحد، نگران بود. از این رو مقامات شوروی از افزایش محبوبیت هنرمندان موسیقی اصیل تاجیکی چون ظفر ناظم در افغانستان و ایران دل خوشی نداشتند.

دستگاه های تبلیغاتی و "فرهنگ آفرینی" شوروی برای دفاع از منافع ژئوپلیتیک خود همواره میان گویش های ایران و افغانستان و تاجیکستان مانع‌تراشی می کردند که این عادت تا کنون در تاجیکستان باقی مانده‌است. از این رو سفرهای هنرمندی چون ظفر ناظم که به زبان فارسی درست تسلط داشت و آهنگ‌هایی را در همکاری با هنرمندان فارسی زبان خارجی می‌آفرید، با منافع مقامات مغایرت داشت. در نتیجه، بیش از ۱۲ آهنگ ظفر ناظم دیگر مجوز پخش نداشت و خود او هم دیگر اجازه نداشت به خارج از کشور سفر کند و برنامه‌های کنسرتی او دچار اختلال شد.

وی در آن سال‌ها آهنگی را بر شعر "خانۀ مور" بازار صابر، شاعر تاجیک، سرود که شرح حال او بود:

من دگمۀ صدایم / در پشت این در تنگ
هرچند می‌فشارند / آن قدر می‌زنم زنگ

در پی آن ظفر ناظم غالباً به شهرستان‌ها و دهکده‌های تاجیکستان سفر می‌کرد و برای مردم محلی آواز می‌خواند. بدین گونه، از محبوبیت او در میان هنردوستان تاجیکستان ذره ای هم کاسته نشد.

پس از کسب استقلال تاجیکستان در سال ۱۹۹۱ زمینۀ رشد دوباره‌ای برای هنرمندان فراهم آمد. امروزه استاد ظفر ناظم را یکی از پایه‌گذاران هنر آوازخوانی معاصر تاجیک می‌دانند و با اعطای جایزه‌ها، از جمله جایزۀ دولتی ابوعبدالله رودکی، از او تقدیر می‌کنند. مکتب موسیقی ظفر ناظم هنرمندان بسیاری را به بار آورده‌است که خود آنها هم اکنون صاحب‌نام و صاحب‌مکتب شده‌اند.

سعید بلال که خود از آهنگسازان و آوازخوانان سرشناس تاجیکستان است، زمانی شاگرد ظفر ناظم بود و اکنون استاد خود را از جملۀ پرچم‌داران موسیقی اصیل تاجیک می‌داند و می‌گوید که هرگز از شنیدن آواز و سبک منحصر به فرد استاد سیر نمی‌شود.

ظفر ناظم همچنین به عنوان کسی که در عرصۀ نگهداری از زبان فارسی در تاجیکستان و نشاندن این زبان به مسند رسمی تلاش کرده‌است، در میان فرهنگیان مورد ارج و احترام است. در آستانۀ تصویب قانون زبان در سال ۱۹۸۹ میلادی مقامات می‌گفتند که برای اجرای این قانون هزینۀ کافی در اختیار ندارند.

استاد ظفر ناظم با طرح پیشنهادی زمینۀ ایجاد بنیاد ویژه‌ای برای اجرای این قانون و تحکیم پایه‌های زبان فارسی در تاجیکستان را فراهم کرد. اکنون هم "بنیاد زبان فارسی تاجیکی" از نهادهای فرهنگی فعال تاجیکستان است. با فراخوان همین هنرمند، مردم از گوشه و کنار جمهوری در حد توان و همت خود به این صندوق مبالغی واریز کردند. اما ظفر ناظم در این زمینه هم پیشاهنگ بود و دستمزد دوماهۀ خود را به بنیاد نوپای زبان فارسی بخشید.

بدین گونه، ظفر ناظم برای بسیاری از فرهنگیان تاجیک فرد عزیزی است و بودن او برایشان مغتنم. هواداران استاد ظفر آرزومندند که رود بی‌پایان آواز این ستارۀ موسیقی هرگز نخشکد.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنيد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب