"هنگامی که درد زایمان، حضرت مریم را فرا گرفت، زمستان بود. وی به کنار درخت خرمای کهنسال و خشکی رفت و به آن تکیه داد. در مدت کوتاهی درخت خشک، سبز شد و برگ درآورد و خوشه‌های خرما از آن آویزان شد و این دو معجزه بود..."

این روایتی است که در ادبیات مسیحی معاصر برای توجیه حضور درخت کاج در مراسم تجلیل از زایش عیسی مسیح آمده‌است که گویا برای بزرگداشت آن رویداد شگرف اکنون هم مسیحیان در ایام جشن مولود پیامبرشان کاجی را آرایش می‌دهند. و می‌گویند، چون در کشورهای سردسیر درخت خرما نمی‌روید، کاج همیشه‌سبز جایگزین خرما شده‌است.

برخی هم ریشه‌های درخت کریسمس را به پردیس آدم و حوا می‌کشانند و آن را نماد همان درختی می‌دانند که آدم و حوا نبایست میوه‌اش را می‌خوردند، تا در بهشت، جاودانه بمانند. حتا در آلمان که خاستگاه آیین آرایش درخت کریسمس به شیوۀ کنونی محسوب می‌شود، به این درخت Paradeisbaum (درخت پردیسی) می‌گفتند.

اما آنانی که این موضوع را بر پایۀ داده‌های تاریخی تحقیق کرده‌اند، معتقدند که سنت آراستن درخت کاج در ایام کریسمس به شیوه‌ای که اکنون هم مرسوم است، به آلمان سدۀ شانزدهم میلادی برمی‌گردد. از همان جا بود که این آیین به دیگر کشورهای فرنگی و آمریکا راه یافت و در سدۀ بیستم تقریباً جهانگیر شد.

داستان ورود درخت کریسمس به انگلستان هم شنیدنی است که می‌گویند در دوران سلطنت ملکه ویکتوریا رخ داده ‌است. شهبانوی بریتانیا برای دید و بازدید با خویشاوندانش به آلمان سفر می‌کند و با شهزاده آلبرت آشنا می‌شود. این آشنایی به ازدواج می‌انجامد و شهزاده آلبرت سنت آراستن درخت کاج در ایام کریسمس را با خودش به دربار ویندزور بریتانیا می‌آورد. بدین گونه نخستین درخت کریسمس در بریتانیا سال ۱۸۴۱ در دربار سلطنتی آراسته شد. به دلیل محبوبیت فراوان شهبانو در میان توده‌ها این سنت در مدتی کوتاه به خانه‌های مردم عادی هم راه یافت.

یعنی پیشینۀ این آیین چندان تیره و تار نیست و مربوط به تاریخ معاصر است، اما ریشه‌های آن به ژرفای تاریخ باستان می‌رسد. و نه در اروپا که اکنون پرچم‌دار این آیین به شمار می‌آید، بلکه در خاور میانه که اکنون سنت درخت‌آرایی برایش غریب است.

در عهد باستان که مردم به درستی پرتو خورشید را مایۀ حیات می‌دانستند، از کم‌تابی خورشید به‌شدت می‌ترسیدند. در بابل و مصر باستان برای مقابله با این نگرانی که آفتاب در حال ناپدید شدن است، در درازترین شب‌های سال، به ویژه شب یلدا، برگ‌های سبز نخل خرما را روی در و دیوار خانه‌هاشان می‌آویختند. گیاهان همیشه‌سبز نمایانگر امیدواری مردمان تمدن‌های باستانی به بازگشت سبزی و شکوفایی و گرما بود.

برخی از پژوهشگران از موجودیت رسم مشابهی در ایران باستان هم گزارش می‌دهند و تصویر درخت سرو در میان نقش‌های برجستۀ تخت جمشید را گواه می‌آورند. به گفتۀ آنها، ایرانیان باستان در شب یلدا درخت‌های همیشه‌سبز سرو را که نماد راستی و مقاومت در برابر سختی‌ها و سرما بوده، می‌آراسته‌اند.

از آن دوران هم گفته‌ها و نوشته‌هایی تا به ما رسیده ‌است. از اِرِمیای یهودی، دومین نبی اعظم عهد عتیق که در سده‌های ۷ و ۶ پیش از میلاد می‌زیسته ‌است، چنین نقل شده:

"خداوند چنین می‌فرماید: راه و روش مشرکان را فرا نگیرید و از نشانه‌های ملکوتی نترسید؛ مشرکان هستند که از آنها بیم دارند. آیین‌های این مردم بیهوده است: یکی درخت را در بیشه قطع می‌کند؛ کارگری با تبر. آنها درخت را با سیم و زر می‌آرایند و با میخ و چکش استوارش می‌کنند تا نجنبد." (ارمیا؛ ۱۰ : ۲-۴).

پس رسم آراستن درخت در خانه‌ها پدیدۀ نوینی نیست و در گذشته از سوی دست کم یکی از سرآمدان دین‌های سامی نکوهش شده‌ است. با تکیه به همین کلام منسوب به ارمیاست که برخی از فرقه‌های اصول‌گرای مسیحی درخت کریسمس را ویژۀ مشرکان می‌دانند و خود از آراستن درخت کاج در ایام کریسمس پرهیز می‌کنند. در آغاز، این نوع مخالفت‌ها با درخت کریسمس بیشتر بود، اما جنبۀ شور و شادی انجام این آیین، شمار هواداران آن را بیشتر کرده‌ است.

حتا در برخی از کشورهایی که اغلب جمعیتشان مسیحی نیستند، آراستن درخت کریسمس مرسوم شده‌است. تاجیکستان و دیگر کشورهای آسیای میانه که زمانی تحت سلطۀ روس‌ها بوده‌اند، این آیین را پذیرفته‌اند. همه‌ساله در میدان مرکزی دوشنبه، پایتخت تاجیکستان، کاج بلند و باشکوهی آراسته می‌شود. درخت کریسمس از لوازم برگزاری جشن سال نو در خانه‌های بیشتر تاجیکان است.

در گذشته مردم دقیقاً همان کاری را می‌کردند که ارمیا می‌گوید: کاجی را از بیشه می‌بریدند و به خانه می‌آوردند و آن را تزیین می‌کردند. رفته رفته بینش زیست‌محیطی به قضیه چیره شد و در سدۀ ۱۹ میلادی باز هم در آلمان برای نخستین بار درخت مصنوعی کریسمس آفریده شد. شاخه‌های این درخت مرکب از پرهای غاز بود؛ آغشته به رنگ سبز.

نخستین کاج‌ مصنوعی مدرن، سال ۱۹۳۰ در ایالات متحدۀ آمریکا تولید شد. از آن به بعد بیشتر مردم درخت‌های مصنوعی را بر کاج‌های طبیعی ترجیح دادند؛ چون بدین گونه هم وجدان زیست‌محیطی‌شان آسوده بود و هم خرج کمتری داشتند.

اما استفاده از کاج‌های طبیعی همچنان از واقعیت‌های روزگار ماست. بسیاری از خانواده‌ها ترجیح می‌دهند که در ایام کریسمس، بوی طراوت کاج‌ جنگلی فضای کریسمسی خانه‌شان را مکمل کند و حاضرند که برای این کار پول بیشتری بپردازند. چون کاج‌های مصنوعی ارزان‌تر از درخت‌های طبیعی‌اند و افزون بر این، کاج‌های مصنوعی را می‌توان برای سال‌های متمادی به کار برد.

در گزارش مصور این صفحه که فرانک کیاسرایی تهیه کرده ‌است، به یک خانوادۀ ایرانی در لندن سر می‌زنیم که ایام کریسمس‌شان با کاج آراسته، مزین است.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنيد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب