سوگواری ایام عاشورا قرن‌هاست که در شهرها و روستاها٬ محله به محله و کوچه به کوچه٬ برگزار می‌شود و در هر گوشه کشور رنگ و رویی متفاوت دارد. در تهران امروز که رنگین کمانی از قوم‌ها و باورهای مختلف را در خود جا داده، همزیستی آیین‌ها و رسم‌ها به خوبی دیده می‌شود. برگزاری عاشورا هم در این شهر پرآوازه در دهه‌های گذشته با سبکی منحصر به خود تکامل یافته و رنگی نو به خود گرفته‌است.

وقتی در روزها و شب‌های محرم از خانه بیرون می‌روی، در خیابان‌ها و معابر، در هر کوی و برزن شور و غوغایی می‌بینی که صدای آن از دور دست به گوش می‌رسد و جلوه و شکوه آن چشم را خیره می‌کند. هر چندصد متر داربست‌های فلزی برپاست که با پارچه‌های سیاه، پرچم‌های مخصوص مراسم و شمایل و تصاویری از امام حسین، دیگر یاران او در نبرد کربلا و صحنه‌هایی از عاشورا پوشیده شده‌اند. در هر سرپوش شماری از افراد به تهیه نذری مثل چای، شیر یا نوشیدنی‌های دیگر مشغولند. در هر محله خیرات و نذری به وفور وجود دارد. برخی از خانه‌ها درهای خود را برای صبحانه، نهار یا شام به روی مردم باز کرده‌اند.

در گذشته نذری‌های مردم به حلیم، شله زرد، آش و شیر گرم محدود می‌شد اما در سال‌های اخیر این رسم مردمی گسترش یافته و از قیمه و قرمه‌سبزی تا کباب و فسنجان را دربر می‌گیرد. نوشیدنی‌های گوناگون از چای و شیرکاکائو تا آب پرتقال گرفته و انواع شربت‌ها به رهگذران بدون پرسشی ارائه می‌شود. هم هدیه این خوراکی‌ها و هم قبول نذری برای سکنه کاری معنوی و پسندیده تلقی می‌شود.

در کنار مراسم نذری، آیین‌های مداحی، نوحه خوانی و ذکر مصیبت برای اهل بیت که بخش اصلی مراسم محرم را تشکیل می‌دهد نیز در سال‌های اخیر دچار تغییر شده: در گذشته این مراسم در نواحی مختلف ایران به تناسب زبان، گویش و موسیقی محل متفاوت بوده. در سال‌های اخیر، هم جوانان آهنگساز و دی جی‌ها می‌کوشند آنها را بر اساس آموخته‌های خود تغییر دهند و هم مداحان قدیمی به خاطر جذاب‌تر کردن این ذکر مصیبت‌ها برای نسل امروزی به سراغ ملودی‌های پرطرفدار رفته‌اند و با تلفیق آنها با ذکر مصیبت‌های قدیمی سبک جدیدی را بوجود آورده‌اند.

مراسم عزاداری امام حسین اولین بار پس از فتح بغداد بوسیله "احمد معزالدوله" در این شهر برگزار شد و هدف آن قدرت نمایی شیعیان دربرابر خلافت سنی مذهب عباسی به مرکزیت بغداد بود و پیدایش آن به نیمه سده چهارم هجری بر می‌گردد. در آن زمان سلسله آل‌بویه،که مسلمانانی شیعه مذهب بودند، دستور دادند در این روز بازارها بسته شود، آشپزان تهیه خوراک و قصابان ذبح حیوانات را متوقف کرده و همه به عزاداری بپردازند.

در ابتدا این مراسم فقط یک روز و در روز عاشورا برگزار می‌شد. با پایان حکومت سلسله آل‌بویه رسم برگزاری عاشورا در فرهنگ ایرانیان استحکام یافت و در زمان حکومت صفویان و زندیان ادامه پیدا کرده و با شکوه‌تر شد. در عصر قاجار و در زمان حکومت ناصرالدین‌شاه مراسم سوگواری محرم گسترده‌تر و همه‌گیرتر شد.

مراسم محرم در طول تاریخ خود در هر دوره‌ای رنگ و بوی خاصی به خود گرفته؛ در دوره‌هایی از تاریخ به سوگواری مطلق تبدیل شده، در مقاطعی از زمان برگزاری آن مراسم ممنوع شده و در زمان‌های دیگر به دلیل صلاحدید حاکمان از برخی از آیین‌ها مانند تمثال‌کشی یا قمه‌زنی در آن جلوگیری شده. مراسم عاشورا در برخی از دوره‌های تاریخی جنبه سیاسی به خود گرفته؛ به علت شرکت وسیع مردم در این مراسم سخنرانان مذهبی می‌توانستند با بازگویی قصه نبرد امام حسین علیه دشمنانش٬ و مقاومت تا پای جان او٬ پیام‌های اجتماعی و سیاسی خود را به گوش مخاطبان برسانند. در زمان انقلاب اسلامی و پیش از آن مراسم عاشورا نقش مهمی در مبارزه علیه حکومت پهلوی بازی کرد.

مراسم عاشورا به فرهنگ ایرانی بسیار تنیده است در دوره‌ها و نواحی مختلف منعکس کننده بسیاری از جنبه‌های اجتماعی و سیاسی این جامعه بوده و تنها در چند کشور مثل عراق، افغانستان و لبنان٬ بحرین و آذربایجان و نیز در میان شیعیان بویژه در هند و پاکستان و جاهای دیگر برگزار می‌شود اما در هیچ کجا به گستردگی و شکوه ایران نیست‫.‬

ایام عزاداری در خیابان‌های تهران متناسب با شرایط امروز ایران از طرف طیف وسیعی از مردم با پایگاه‌های اجتماعی متفاوت برگزار می‌شود. بخش سنتی جامعه در این ایام پیوسته در برگزاری مراسم عاشورا نقش مهمی داشته و پیش قدم بوده٬ اما در سال‌های اخیر حتا جوانانی با ظاهری متفاوت و لباس‌های مد روز هم به آنها پیوسته‌اند‫.‬ در این روزها می‌توان آنها را در حال سینه‌زنی و زنجیرزنی، نواختن سنج و طبل و بلند کردن علم عزاداری برای امام حسین به سبک خود در خیابان‌های تهران دید. 

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب