فکر نوسازی در ایران (مدرنیزاسیون)، چه از جهت سیاسی و فرهنگی و چه از جهت صنعت و اقتصاد، به پیشگامی روشنفکران  و دولت‌مردانی آغاز شد که پیش از انقلاب مشروطه، در اندیشۀ بنا کردن کشوری نو بر ویرانۀ ایران کهن بودند.

محمد میرزا قاجار قوانلو (کاشف‌السلطنه مشهور به چایکار) از معدود افراد خانوادۀ قاجار بود که به نوسازی ایران توجه داشتند و این شاید هم به گام‌هایی بر می‌گشت که عباس میرزا، جد او، برداشته بود و هم به تلاش‌هایی که کسانی چون امیر کبیر برای نوسازی ایران آغاز کرده بودند و در دوره‌های بعد اوج گرفت. او هم در مدرسۀ دارالفنون درس خواند و هم  در فرانسه و با تحولات و پیشرفت‌های مغرب‌زمین نیز آشنا بود.

از این رو باید نوسازان ایران را نه تنها در میان اهل فرهنگ و دولت‌مردان، بلکه با دیدی وسیع‌تر در میان کسانی از اهل صنعت وتجارت هم جستجو کرد که نقشی پیشگام ایفا کرده‌اند. با این نگاه، شاید بتوان کاشف‌السلطنه را یکی  از پیشگامان عرصۀ نوسازی ایران دانست.

کاشف‌السلطنه و کسانی چون او، حتا در دوران ناصرالدین شاه، هم خواهان ایجاد حکومتی بر اساس قانون بودند و هم می‌خواستند ایران وارد شاهراه ترقی و پیشرفت اقتصادی شود. تلاش‌هایی که به پراکندن تخم انقلاب مشروطه منجر شد.

زمانی  که کاشف‌السلطنه به فکر ایجاد باغ‌های چای در شمال ایران افتاد، کمتر کسی در زمینۀ نوسازی کشاورزی ایران گامی برداشته بود. اقدام جسورانه او در آوردن مخفیانه بوته‌های چای از هند کشاورزی شمال ایران را دگرگون کرد.

با این اقدام او یک رشتۀ بزرگ کشاورزی و درآمدزا به اقتصاد ایران افزوده شد. طبعاً این کار از خروج ارز از کشور هم کاست. باغ‌های چای یک کار همیشگی به کشاورزان گیلانی هدیه داد که شش ماه از سال زندگانی آنان را پر می‌کرد. از اینها گذشته، مزارع چای به خاطر نظم و ردیف منظم بوته‌ها بر زیبایی طبیعی منطقه نیز افزود و اکنون از جاذبه‌های گردشگری خطۀ گیلان به شمار می‌آید.

در دوران رضاشاه که نوسازی ایران به صورت برنامه‌ریزی‌شده و مدون آغازشد، کسانی چون کاشف‌السلطنه فرصت یافتند تا در این تلاش همه‌جاگیر شرکت کنند. او که نخستین ماشین‌آلات خشک کردن و پروردن چای را به ایران آورده بود، سرپرست این صنعت نوپای چایکاری شد.

گرچه خود خود کاشف‌السلطنه در ۱۳۰۷ خورشیدی در راه بازگشت در جنوب ایران بر اثر تصادف درگذشت، اما راهی را که او گشوده بود، دیگران ادامه دادند و  کارخانه‌های متعدد چای در سواحل دریای خزر حاصل تلاشی است که او آغاز کرد.

گزارش مصور این صفحه را که نگاهی است به زندگی و کارنامۀ کاشف‌السلطنه، جواد منتظری تهیه کرده‌است. برخی از عکس‌های اين گزارش از کتاب "حاجی ميرزا کاشف‌السلطنه" به قلم نوۀ او ثريا کاظمی برگرفته شده‌است.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنید.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب