Jadid Online
جدید آنلاین
درباره ما تماس با ما Contact us About us
بازخوانی تصنیف های تاریخی

آزاده نوری

وقتی از یک بنای تاریخی که از هفتصد سال پیش باقی مانده بازدید می کنید، هر قدر هم این بنا تغییر کرده باشد یا فرسوده و تخریب شده باشد می توانید تصویر روشنی در ذهن بسازید.

وقتی حکایتی قدیمی یا شعری کهن می خوانید هم می توانید به درک روشنی از آن برسید یا حتی زمانی که به یک نقاشی یا خط قديمى نگاه می کنید تصویر روشنی از آن پيدا مى کنيد. اما از موسیقی هفتصد سال پیش چه تصوری دارید؟

از میان رفتن بیشتر رسالاتی که موسیقی دانان قدیم آثار خود را به قول امروزی ها به صورت نت قابل اجرا در آن ثبت کرده اند و نبود منابع صوتی باعث شده ما تصور دقيقى از موسیقی قرن های گذشته نداشته باشیم.

آنچه امروز از اين موسيقى ارائه می شود، مبتنی بر روایاتی است که بيشتر سینه به سینه منتقل شده و بعضى اشاره ها که در رساله های قدیم آمده است.

عبدالقادر مراغی شاعر، نوازنده و آهنگساز قرن هشتم و نهم، از هنرمندانی به حساب می آید که آثارش سینه به سینه به امروز رسیده است و رسالاتی هم از او باقی مانده که به کارشناسان کمک می کند تا بتوانند موسیقی او را اجرا کنند. با این حال شناخت علائم موسیقایی و زمان طولانی که میان موسیقی او و امروز وجود دارد باعث شده این کار به آسانی ممکن نباشد.  

وارث معلم ثانی

کمال الدین ابوالفضایل عبدالقادر بن غیبی الحافظ مراغی (۷۵۴-۸۳۸ ق) شاعر و خوشنویس، خواننده، نوازنده بربط یا عود و از سرشناس ترین موسیقی دانان ایران در نیمه دوم قرن هشتم و اوایل قرن نهم هجری است. او پس از ابونصر فارابی آخرین موسیقی دان بزرگ و وارث موسیقی کلاسیک ایران  به شمار می رود.

قطعه "سه گاه مرصع، شش آواز" از آلبوم "شوق نامه" کار گروه عبدالقادر- آواز همایون شجریان
عبدالقادر از همان نوجوانی به موسیقی علاقه نشان داد و به آموختن نوازندگی ساز عود و خوانندگی مشغول شد. به سرعت در درک موسیقی و الحان و آهنگسازی و ساختن تصنیف تبحر پیدا کرد.

او در جوانی به بغداد رفت و در دربار سلطان حسین و سلطان احمد جلایری جایگاه خاصی پیدا کرد. اما وقتی تیمور گورکانی در رمضان سال ۷۹۵ ق شهر بغداد را فتح کرد و فرمانروای بغداد سلطان احمد به دمشق گریخت، هنرمندان دربار او را به سمرقند، پایتخت تیمور، بردند. او به سرعت جایگاه خوبی در دربار تیمور پیدا کرد به طوری که تیمور او را «مولانا اعظم، قدوه الفصحا فی العالم، اوحد زمان، نادره جهان» خواند.

دوران زندگی عبدالقادر مقارن با دوره پرآشوب تاریخ ایران، جنگ و ستیزهای آل جلایر، یورش‌های امیر تیمور و حوادث پیچیده و نابسامانی‌های بعد از تیمور بوده و وی را ناگزیر از جابجایی‌های بسیار در طول زندگیش کرده است.

عبدالقادر سال ۸۲۶ از سمرقند به آسیای صغیر رفت و کتاب «مقاصد الالحان» خود را به سلطان مراد دوم، پادشاه عثمانی، تقدیم کرد. مدتی آنجا ماند و به آهنگسازی و نوشتن رسالات موسیقی پرداخت. اما در اواخر عمر به هرات بازگشت.

او پس از مرگ تیمور هم همچنان از هنرمندان محبوب دربار سمرقند بود تا این که در سال ۸۳۸ بر اثر طاعونی که در شهر هرات شیوع پیدا کرده بود درگذشت.  

رسالات عبدالقادر

عبدالقادر سه رساله موسیقی به نام های جامع الالحان، مقاصد الالحان و کنز الالحان نوشته است. برخلاف کتاب های دیگر آن دوران این آثار به زبان فارسی نوشته شده اند. نسخه‌های این رسالات در کتابخانه‌های مهمی از جمله  نور عثمانیه  در ترکیه، اسکندریه در مصر و آستان قدس رضوی مشهد در ایران نگهداری می‌شود.

او در جامع الالحان، به ارائه و شرح قواعد موسیقی می پردازد و در مقاصد الالحان تصنیف ها و آهنگ های خود را شرح می دهد.

او در مقاصد الالحان به سی آهنگ که برای سی روز ماه رمضان ساخته است اشاره می کند و می گوید: "از من آهنگی برای ایام ماه رمضان خواستند، قبول کردم و خواجه رضوان شاه تبریزی گفت محال است. پس از دریافت تأییدیه شیخ الاسلام تصمیم گرفتم برای هر روز ماه رمضان آهنگی خاص بسازم. شعر عربی را جلال الدین عبیدی و شعر فارسی را خواجه سلمان ساوجی می گفت و در سی روز عرضه مجموع را اعاده کردم بلازاید و نقصان. ....خواجه رضوان شاه صد هزار دینار زر و دختر خود را به نکاح شرعی به خانه من فرستاد."

کنز الالحان رساله سوم، مجموعه آهنگ های موسیقی و نمونه کامل ساخته های او با خط و علائمی است که برای ثبت آهنگ هایش از آنها استفاده کرده است. اما متأسفانه نسخه ای از این کتاب یافت نشده و موسیقی دانان در حسرت آن تلاش می کنند تا از آثار باقی مانده به جزئیات آثار او دست پیدا کنند.   

اجرای تصنیف های هفتصد ساله

تنها تصنیف عبدالقادر که چند نت و ریتم آن از دو رساله دیگرش استخراج شده توسط هفت آهنگساز مختلف از سراسر جهان اجرا شده. اما هر کدام از این اجرا ها چنان با دیگری متفاوت است که یک تصنیف مستقل از دیگری را روایت می کند و شنونده نمی تواند بپذیرد که منبع آنها یکی است. یکی از این هفت آهنگساز فرهاد فخرالدینی رهبر ارکستر موسیقی ملی ایران است که بر اساس این تصنیف موسیقی فیلم سریال امام علی (ع) را ساخت.

 محمدرضا درویشی آهنگساز، پژوهشگر و اتنوموزیکولوگ هشتمین آهنگساز و موسیقی دانی است که به اجرای مجدد آثار عبدالقادر دست زده است. اما او به سراغ تصنیفی که نت آن در رساله عبدالقادر وجود دارد نرفته است. درویشی با مطالعه و بررسی سه رساله باقی مانده عبدالقادر تلاش کرده است تا آثار او را دوباره اجرا کند.

بعد از اینکه عبداقادر به عثمانی سفر می کند، سبک آهنگسازی او نیز در ایران کنار گذاشته می شود. اما هنوز تعدادی از آوازها و تصانیف او به صورت گوشه در ردیف های موسیقی ایرانی به جای مانده است.

گرچه سبک آهنگسازی او در ایران کنار گذاشته شد اما خوانندگان عثمانی آن را اجرا کردند. برخی از آهنگ‌هایش هنوز هم به نام‌های کیار یا قبار در ترکیه متداول است.

در دوره آتاترک تعدادی از آثار قدیم که راویان شفاهی و خوانندگان هنوز آنها را در یاد داشتند، جمع آوری و به نت موسیقی بازگردانده شد. سی تصنیف از این مجموعه منسوب به عبدالقادر است که درویشی ۲۲ تصنیف را در سفرهای متعدد به ترکیه و پرس و جو از موسیقی دانان ترک یافته و به اجرای دوباره آنها پرداخته است. 

درویشی از سه سال پیش گروهی به نام عبدالقادر تشکیل داده و مشغول اجرا و ضبط آثار اوست. این گروه از نه نوازنده تشکیل شده است و همایون شجریان نیز به عنوان خواننده آنها را همراهی می‌کند. به زودی مجموعه آثار عبدالقادر به بازار ارائه می شود.

 Flash برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنید


 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب
- علیرضا، 2012/06/09
اصلا حوصله بازی با کلمات و بکار بردن جملات ادبی ندارم. خلاصه می گم کف کردم. از استادی چون درویشی کمتر از این انتظار نمی رود. خدایا مشاهیر ما را زنده نگه دار . آمین.
- خدیو رفعتی، 2012/06/08
کار بسیار نوینی است اما سوال اینجاست که چقدر در بازگردانی لحن موفق بوده اند؟ ولی بسیار آهنگهای شنیدنی ا ست و قابل ستودن به عنوان یک پژوهش درست درمون.
- سوسن، 2011/10/16
عالی بود .نظرم را قبلا گفتم .فقط ممکن است متن تصنیف ها را هم جایی بیاورید تا بیشتر مفهوم بشود.
- سوسن، 2011/10/16
امروز برای اولین بار این البوم ارزشمند را شنیدم واقعا لذت بردم .زیبا و هنرمندانه بود. به همین دلیل به این سایت رجوع کردم تا راجع به عبدالقادر مراغی بیشتر بدانم. به اقای درویشیان تبریک می گویم . از ایشان و اقای همایون عزیز که نام پدر را شرافتمندانه حفظ کردند سپاسگزارم. ما ملت به شما افتخار می کنیم.




- rahavi، 2009/10/03
بسیار علی بود بی صبرانه منتظر انتشار این البوم هستیم . و متاسفانه سایت شما فیلتر شده برای کسانی که این سایت رو فیلتر کردن متاسفم
- یک کاربر، 2009/04/01
به معناش معركه است !!! درود بر همايون آواز ايران.
- C&A، 2009/01/05
گزارش بسیار خوبی بود. با تشکر
- صبا، 2009/01/04
این مطلب بسیار ارزشمند را با ما خذ مربوطه دنبال کرده و در مرکز فرهنگی یکی از شهرهای کانادا در معر ض بحث وگفتگوخواهم گذاشت . قلمتان پایدار!
- جمال، 2008/12/18
گزارش بسیارزیبایی بود کارارزنده آقای درویشی وتوانایی وتسلط همایون دراجرای آن بینظیر است . بی صبرانه منتظر انتشار آلبوم آن هستیم. وبلاگ بسیار باارزشی دارید .لطفا درباره موسیقی اصیل ایرانی گزارش های بیشتری تهیه فرمایید.
- اميرحسين، 2008/12/10
اگر كساني مانند عبدالقادر مراغي نبودند، اساسا موسيقي ايراني نضج نمي گرفت كه اينك بزرگاني مانند استاد فرزانه جناب محمد رضا درويشي براي ماندگاري آن كوشش هاي جانانه به خرج دهند. بنابراين درك ارزش و اهميت كار ايشان منوط به فهم جايگاه كساني چون عبدالقادر مراغي است.
- ساجده، 2008/12/10
آزاده جان سو‍‍ژه و پرداختت در ساوند اسلايد بسيار خوب بود.ممنون
- شهاب، 2008/12/09
اين گزارش هم ستايشي است از عبدالقادر مراغه اي و هم محمدرضا درويشي. ديدني بود و آموزنده.
- یک کاربر، 2008/12/08
ایکاش به جای رونویسی از کتابهای تاریخ موسیقی و صحبت از عبدالقادر مراغه ای کمی هم از استاد فرزانه محمدرضا درویشی و کوشش های او در جهت ماندگاری و ترویج موسیقی ایران می گفتید. او که سالهاست به روستاهای ایران سفر می کند تا نگارش دایره المعارف موسیقی ایران را به انجام برساند. او که موسیقی محلی ایران را زنده نگاه داشته و قدم در راهی گذاشته که دیگران قادر به انجام آن نیستند و...
- حميدرضا، 2008/12/08
خانم نوري
از ديدن كارتان بسيار لذت بردم و افسوس خوردم كه چرا بايد گزارش هاي خوب شما از موسيقي ايران را اين قدر دير به دير ببينيم؟
Home | About us | Contact us
Copyright © 2024 JadidOnline.com. All Rights Reserved.
نقل مطالب با ذكر منبع آزاد است. تمام حقوق سايت براى جديدآنلاين محفوظ است.