نادر بودن یک پدیده، به تنهایی دلیل مناسبی است ‌که رنج سفر را به جان بخرید و به مقصد جاده‌های کوهستانی حرکت کنید تا آنرا از نزدیک ببینید. گل «سوسن ‌چلچراغ» که از گیاهان انحصاری فلات ایران است در مدت زمانی در حدود ۲۰ روز شکوفا می‌شود. از این‌رو علاقمندان به طبیعت در این مدت، به جاده می‌زنند تا روی این گل را ببینند.

روستای دورافتاده «داماش» در منطقه «عمارلو» از توابع شهرستان رودبار استان گیلان، که چندسالی‌ست به برکت وجود این گل کمیاب، لقب روستای توریستی را یدک می‌کشد، مقصد ما برای تهیه گزارش است.

دو راه برای دسترسی به این روستای دورافتاده وجود دارد. ما از مسیر شمال به جنوب که از منطقه دیلمان می‌گذرد حرکت کردیم و پس از روستای کوهستانی و دورافتاده با جاده‌های خاکی و خراب، به منطقه عمارلو، که رویش‌گاه سوسن چلچراغ در آن محدوده قرار گرفته است، رسیدیم. بزرگ‌ترین ساختمان روستا که از دور خودنمایی می کند، کارخانه آب معدنی داماش است که به شماری از جوانان این منطقه  کار داده. از هر کدام از محلی‌ها که می‌پرسیدیم رویش‌گاه این گل کجاست، با حوصله راهنمایی می‌کردند و نسبت به آن غرور خاصی داشتند.

گل سوسن چلچراغ که فقط در ایران و منطقه‌ لنکران شهر باکو از کشور آذربایجان دیده شده، با نام علمی "Lilium ledebouri" یکی از گونه‌های تیره سوسن است. بوته این سوسن ارتفاعی بین ۵۰ تا ۱۵۰ سانتی‌متردارد و بر روی هر بوته آن بین ۵ تا ۳۰  گل می‌توان دید. از این تیره سوسن، گونه‌های دیگری در دنیا وجود دارد و پرورش داده می‌شود. اما گونه ایرانی آن با رنگ سفید، حالت واژگون و برگشته و زیبایی چشم‌نواز، جزو گونه‌های نادر است که در جای دیگری عمل نمی‌آید. می‌گویند اهالی منطقه، به خاطر شکل گل که مثل یک چلچراغ کوچک است و به خاطر پرچم‌های آن، این نام را برای گل سوسن سفید برگزیده‌اند.

آن‌چه که گل مورد نظر را خاص‌تر می‌کند کوتاه بودن عمر آن نیز هست. این گیاه، تنها یک‌بار در سال به گل می‌نشیند و غنچه‌های آن مدتی در حدود ۲۰ روز زندگی می‌کنند؛ از زمان شکوفا شدن، ریزش گلبرگ‌‌ها و رویش بعدی، یک سال عاشقان طبیعت در انتظار هستند. 

منطقه‌ای که محل طبیعی زندگی این گیاه است و حفاظت می‌شود، در ارتفاعی در حدود ۱۷۰۰ تا ۲۰۰۰ متر قرار دارد. متوسط دمای این منطقه ۱۰ درجه سانتی‌گراد و متوسط بارش آن نیز ۴۵۰ میلی‌متر در سال است.

جنگل‌های کوهپایه‌ای و سرخس‌های متعدد که در محل رویش گیاه وجود دارند، محیطی منحصر به فرد برای رشد بوته‌های سوسن چلچراغ فراهم کرده‌اند. چرا که این گل در منطقه‌ای به فاصله ۱۰ متر دورتر از محل کنونی زندگی خود رشد نمی‌کند و هر آن‌چه که وجود داشته از قبل موجود بوده و به‌صورت طبیعی از طریق گرده افشانی یا از طریق ریشه پیازچه زیرزمینی، زیاد شده است. تخمین‌ها حاکی از آن است که معمولاً در حدود ۲۰۰۰ بوته از این گل در کل منطقه وجود دارد. این تعداد در اکثر سال‌ها ثابت است و سیر صعودی چندانی نیز ندارد.

گل سوسن چلچراغ در منطقه‌ای به وسعت ۶ هکتار می‌روید. این گل در سال ۱۳۵۴ توسط یک گیاه شناس فرانسوی به نام «لدربوری» کشف شد و در سال ۱۳۵۵ تحت حفاظت قرار گرفت و به عنوان اثر طبیعی ملی ثبت شد.

اهالی بومی در مورد شناخته شدن این گل، داستان‌هایی را تعریف می‌کنند که به صورت رسمی تایید نمی‌شود و بیشتر شبیه خاطراتی است که شنیده شده و دهان به دهان نقل می‌شود. مثلاً این‌که یک دشت‌بان پیر به نام «صفرعلی مصطفوی» اولین شخصی بود که در ارتفاعات این گل را دید و به آن توجه کرد. او یک بوته را به منزل خانِ منطقه داماش برد و همسر آلمانیِ خان، تصویری از گل تهیه و آنرا برای دوستانی که در اداره محیط زیست داشت فرستاد.

البته آن‌چه که اهمیت دارد، علاقه و توجه بومی‌ها به سوسن چلچراغ است که برای مدتی کوتاه، تعداد زیادی گردشگر را به مقصد داماش راهی می‌کند. سوسن چلچراغ از ۱۰ خرداد ماه شکوفا می‌شود و گل‌های آن تا اواخر خرداد و نهایتاً اوایل تیرماه هر سال از بین می‌روند. در این مدت کوتاه، گردشگران برای دیدن این پدیده طبیعی راهی دهکده کوهستانی داماش می‌شوند. بوته سوسن در حیاط بعضی از منازل مسکونی کوهپایه‌ای داماش نیز از قدیم وجود داشته و زندگی آن وابسته به آب و خاک و هوای این منطقه است.

اهالی داماش از طریق دامداری و کشاورزی امرار معاش می‌کنند. وجود چند غذاخوری و چلوکبابی محلی با سازه‌های چوبی و کلبه‌های اجاره‌ای کوچک نشان می‌دهند که اهالی روستای داماش می‌خواهند روستایشان جاذبه گردشگری هم پیدا کند تا از این راه اقتصاد منطقه رونق بیشتری پیدا کند.

در بخش حفاظت شده، آقای یوسفی و همکارش، محیط ‌بانان پرحوصله، با عشق و علاقه از گل سوسن‌چلچراغ محافظت می‌کنند. مرتضی، پسر کوچک محیط‌ بان نیز با دقت و دلسوزی مشغول یاری رساندن به آن‌هاست. او بازدید کننده‌ها را به داخل منطقه راهنمایی می‌کند و به همراه محیط‌ بان‌ها مراقب است که کسی بوته‌ها را لگد نکند.

بخش حفاظت شده در شیب کوهپایه قرار دارد و پوشیده از سرخس‌های کوتاه و بلند است. در فواصل چند متر به چند متر درختان کهنسال قرار دارد و در لابلای این پوشش گیاهی انبوه، تک بوته‌های سوسن‌ چلچراغ با گل‌های سفید و پرچم‌های نارنجی‌شان خودنمایی می‌کنند.

خم می‌شوم و گل سوسن چلچراغ را بو می‌کنم. رایحه‌ای مشام‌نواز و منحصر به فرد دارد که ترکیبی است از عطر بهارنارنج و بوی پوست لیموترش. دور پرچم‌های بعضی از بوته‌ها را فویل پیچیده‌اند. محیط بان توضیح می‌دهد که اداره کشاورزی شهرستان لاهیجان علاقمند به تکثیر این گیاه ‌است و هرساله تلاش‌هایی را در این زمینه انجام داده که تاکنون ناموفق بوده‌اند. این فویل‌ها را هم ظاهراً کارشناسان همان اداره با هدف جمع‌آوری گرده گیاه به منظور تحقیقات روی پرچم‌ها قرار داده‌اند.

در گزارش تصویری این صفحه سفری به روستای داماش محل رویش گل کمیاب سوسن چلچراغ داشته‌ایم.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب