Jadid Online
جدید آنلاین
درباره ما تماس با ما Contact us About us
دانشی گنج صد ساله
حمیدرضا حسینی

 - آقای دکتر، از دانشنامۀ جهان اسلام زنگ زدند، گفتند فردا ساعت ۱۰ جلسه دارید. ساعت ۹ ماشین می‌فرستند دنبالتان.
- فردا که باید بروم دانشگاه تهران.
- قرارتان برای ظهر است، بعد از جلسه دانشنامه بروید.
- راستی، از دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی زنگ نزدند؟
- چرا، مثل این که جلسۀ روز سه‌شنبه موکول شده به هفتۀ بعد.
- امروز عصر هم اعضای انجمن بیرجندی‌های مرکز می‌آیند اینجا.
- پس من بمانم برای پذیرایی؟
- نه، شما بروید، خودم پذیرایی می‌کنم. چون ممکن است تا دیروقت طول بکشد.

تقریبأ همۀ روزهای زندگی پروفسور محمد حسن گنجی این گونه می‌گذرد. نزدیک به یک قرن است که این گونه زندگی‌ می‌کند؛ یعنی از همان پنج‌سالگی که به مدرسه رفت تا به امروز که به سال قمری ۱۰۱ ساله و به سال شمسی ۹۸ ساله است.

۵۶ سال پیش از دانشگاه کلارک آمریکا دکترا گرفت و ۳۳ سال پیش، سی ‌وهفت سال تدریس در دانشگاه تهران را به پایان برد، اما هرگز نه فارغ‌التحصیل شد و نه بازنشسته. تکاپوی علمی او همچنان ادامه دارد: "در این سن هنوز هم کار می‌کنم. فکر می‌کنم اگر این کارها را نکنم و در خانه بنشینم، از خودم بدم می‌آید! البته در خانه هم که می‌نشینم، باز هم می‌خوانم."

و ثمرۀ این خواندن و باز هم خواندن، نگارش بیش از صد مقاله در علم جغرافیا و انبوه کتاب‌های درسی و غیر درسی است که شاید خودش هم حساب تعدادشان را از دست داده باشد. نه فقط حساب مقاله‌ها و کتاب‌ها، بلکه حساب شاگردانی را که در سراسر جهان پراکنده‌اند و هرکدام در جماعت اهل علم، سری میان سرها دارند. فقط در یک قلم، نام محمد ابراهیم باستانی پاریزی در فهرست بلند بالای شاگردان گنجی نشان می‌دهد که چه کسانی از آبشخور دانش او سیراب شده‌اند.

به اینها بیفزاییم کلکسیون افتخاراتی را که گنجی برای ملت و کشورش به ارمغان آورده‌است: عضو مادام‌العمر انجمن جغرافیایی انگلستان، عضو هیئت تحریریۀ دایرة‌المعارف بریتانیکا، رئیس منطقۀ آسیا و اقیانوسیۀ سازمان جهانی هواشناسی، یکی از پانزده جغرافی‌دان برجستۀ جهان به انتخاب بیست و نهمین کنگرۀ بین‌المللی جغرافیایی در سال ۲۰۰۰، مرد سال هواشناسی جهان در سال ۲۰۰۱ و غیره. شمارش اینها هم آسان نیست.

و بگذریم از خدماتی که او به عنوان بنیان‌گذار سازمان هواشناسی ایران، معاون دانشگاه تهران، بنیان‌گذار و رئیس دانشگاه بیرجند، مشاور وزیر دفاع در زمان جنگ با عراق، مشاور عالی دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی و عضویت و مشاورت در انبوه نهادهای علمی و دانشگاهی به منصۀ ظهور رسانده‌است.

چیزهایی هم هست که هرگز به زبان نمی‌آورد، گویی اصلأ اتفاق نیفتاده‌اند. مثلأ این که چون صاحب فرزند نبود، پیوسته کودکانی را تحت سرپرستی خویش می‌گرفت و تا مدارج بالای دانشگاهی یا رسیدن به خانۀ بخت، پشتیبان‌شان بود. حالا اگر عکس یکی از آنها را لابلای آلبومش ببینی و بپرسی: "دکتر، این دخترخانم یا این پسر جوان کیست؟"، پاسخ می‌شنوی که از اقوام است یا از نزدیکان همسرم بود!

آن کودک کشاورز زاده که صد سال پیش در یکی از روستاهای منطقۀ قائنات به دنیا آمد، گرچه استعدادی شگرف و پشتکاری شگفت داشت، اما برای آن که  بذر مستعد وجودش به چنین درخت تناوری بدل شود، زمینه و زمانه‌ را مساعد یافت.

فکرش را بکنید، اگر محمد ابراهیم شوکت‌الملک، امیر بیرجند و قائنات، مدرسۀ شوکتیه را با آن سبک و سیاق پیشرو بنا نمی‌نهاد؛ اگر وقتی تودۀ سنت‌‌زدۀ بی‌خبر از دنیا آن را مخلّ دیانت خویش تلقی کردند، دو مجتهد بزرگ از در تأیید مدرسه  درنمی‌آمدند، اگر پول موقوفات خاندان علم نبود که گنجی به تهران بیاید و در دارالمعلمین عالی درس بخواند و هزار اگر و مگر دیگر، گنجی می‌شد یکی از همان بچه‌هایی که آن‌جا ماندند و چیزی نشدند و اگر شدند گنجی نشدند!

آمد به تهران تا حقوق بخواند که در بیرجند صحبت از تأسیس ثبت احوال و اسناد و شعبۀ عدلیه بود و لاجرم لازم می‌آمد کسانی از میان اهالی، رشتۀ کار را به دست گیرند. و چه کسی بهتر از محمد حسن که طی شش سال تحصیل در مدرسۀ شوکتیه، به رسم آن زمان، چهار مدال طلا و دو مدال نقره گرفته بود، یعنی چهار بار شاگرد اول و دو بار شاگرد دوم شده بود.

اما در دارالمعلمین عالی تهران، تقریبأ همۀ معلمان حقوق اهل فرانسه بودند و محمد حسن در مدرسۀ شوکتیه انگلیسی خوانده بود. پس به شعبۀ ادبی مدرسه رفت تا تاریخ و جغرافیا بخواند. آن‌جا درخشنده‌ترین ستارگان سپهر فرهنگ ایران‌زمین در دوران پس از مشروطیت، پای تخته به انتظار ایستاده بودند تا از گنجی و ده‌ها مثل گنجی، گنجینه‌های دانش بسازند: علامه عباس اقبال آشتیانی، کلنل علینقی وزیری، بدیع‌الزمان فروزان‌فر، سید کاظم عصار، ماژور مسعودخان کیهان، دکتر صادق رضازاده شفق، عیسی‌خان صدیق، وحیدالملک شیبانی، اسدالله بیژن...

وقتی به تهران آمد، شهر را در جوش‌وخروش یافت. دبستان‌ها و دبیرستان‌ها و مدارس عالی یکی پس از دیگری سر برمی‌آوردند و شاگردان ممتاز گروه گروه به اروپا اعزام می‌شدند.

او هم در سال ۱۳۱۲ با یکی از همین گروه‌ها به انگلستان رفت و البته شانس آورد، زیرا از سال بعد اعزام محصل به خارج ممنوع شد. رضاشاه که تا چند سال پیش‌ شخصأ محصلان را بدرقه می‌کرد، نظرش برگشت و به وزیر فرهنگ گفت: "نیم نفر هم به خارج نفرستید! باید وسایل تحصیلات جوانان ایرانی در خود ایران فراهم شود."

بدین ترتیب، اسباب تأسیس دانشگاه تهران فراهم آمد؛ دانشگاهی که گنجی پنج سال بعد بر کرسی استادی‌اش نشست و در آن‌جا تا مقام ریاست دانشکدۀ ادبیات و معاونت دانشگاه پیش رفت.

این که او تاریخ و جغرافیا را (که آن روزها توأمان تدریس می‌شدند) انتخاب کرد و بعدها در انگلستان و آمریکا اختصاصأ جغرافیا خواند، فقط به ناآشنایی با زبان فرانسه مربوط نمی‌شد. محیط و سوانح زندگی‌اش نیز در این راه بی‌تأثیر نبود.

دست کم دو رویداد مهم، علاقۀ وافر او به جغرافیا و هواشناسی را برانگیخت. یکی خشکسالی خانمان‌برانداز قائنات به روزگار کودکی که قنات‌ها را خشکاند و کشاورزان و دامداران را به خاک سیاه نشاند و دیگری بارندگی شدید و سیلاب مهیبی که چند سال بعد رخ داد و قائنات را زیر و رو کرد.

زادگاه او آن قدر خشک بود که به وقت تحصیل در انگلستان، عادتأ شیرها و فواره‌ها را می‌بست و در آن جزیره پرآب، نگران هدر رفتن آب بود. آیا ملاحظۀ این تفاوت شگرف بین قائنات و منچستر نمی‌توانست بی‌شمار پرسش‌هایی را در ذهنش خطور دهد و او را بیش از پیش به وادی جغرافیا سوق دهد؟

گاه این تفاوت‌ها ماجراهای طنزگونه‌ای را رقم می‌زد که هنوز وقتی آنها را به یاد می‌آورد، غرق در خنده می‌شود: "وقتی استاد دانشگاه تهران بودم، خانه‌ای را برای خودم در مازندران خریدم. یک بار که مادرم به تهران آمد، گفتم بیا برویم شمال. سوار ماشین شدیم و راه افتادیم. وقتی از تونل کندوان رد شدیم، سر و کلۀ جنگل‌های مازندران پپدا شد. مادرم که تا آن روز نه این همه درخت را دیده و نه شنیده بود، با تعجب پرسید: این درخت‌ها را بالای کوه چه کسی آب می‌دهد؟!"

زندگی استاد محمدحسن گنجی از این داستان‌های ریز و درشت و تلخ و شیرین بسیار دارد و اخیرأ نخستین جلد از کتاب خاطرات او که به دوران کودکی و تحصیلاتش اختصاص دارد، با نام "مرد جهانی از بیرجند" منتشر شده‌است.

این را هم ناگفته نگذاریم که گنجی، اگرچه گنج  دانش است، اما بنا بر پژوهش دکتر باستانی پاریزی، نام خانوادگی‌اش از انتساب به گنجعلی‌خان، حاکم آبادگر کرمان در دوران شاه عباس اول صفوی گرفته شده‌است.

در گزارش مصور این صفحه دکتر گنجی از مهم‌ترین فرازهای زندگی‌اش یاد می‌کند، او را در حین مطالعه و کار می‌بینیم و چند آلبوم از میان ده‌ها آلبوم عکسش را به تماشا می‌نشینیم.

Flash برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنید.


 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب
- مجید، 2011/02/26
درود بر شما استاد بزرگ ... شما و امثال شما افتخار این ملت هستید و روش زندگیتان باید سرمشق بسیاری از آقایانی باشد که بر صندلی هایی که لیاقت ندارند، تکیه زده اند.
- یک کاربر، 2011/02/17
با سلام و آرزوی سعادت و سلامتی برای شما استاد گرانقدر. زبان از گفتن احساس غرور و شعفی که با وجود شما بزرگوار در ایران عزیزم دارم کوتاه است. پس سخن گزافه نمی گویم و فقط از خداوند متعالم خواهانم که برای شما عزیز عمری با عزت عنایت فرماید و همواره در زیر سایه مولایمان علی(ع) موفق باشید. دستان پر مهرتان را از دور میبوسم
- یک کاربر، 2011/02/09
جناب استاد وجود همچو شماهايي باعث ميشود كه ما احساس افتخار به ايراني بودن خود بكنيم.اين اصالت ايراني شماست كه با وجود پستهاي بسيار يك ريال زير دست شما جابجا نشد.وفرهنگي كه به دست اندركاران براي سوئ استفاده از موقعيت خود نهيب نمي زند خيلي دور از فرهنگ ايراني است.و متاسفانه اين روزها امثال شما را بايد با كنكاش بسيار يافت .عزت وبلند مرتبگي شما افزون
- یک کاربر، 2011/02/07
آرزو میکنم شایسته ایرانی بودن باشم. خاکی که چون شمایی پرورده باشد، شایستگی میخواهد.
- امیر، 2011/01/30
با سلام و درود فراوان بر شما بزرگ مرد تاریخ ایران. با وجود بزرگان و دانشمندانی همچون شما به ایرانی بودن خود افتخار می کنم.
- حميد رضا حسيني، 2011/01/04
كاربر محترم، آقاي دانش
يكي از كاربردهاي جغرافيا در امور دفاعي و نظامي است و ايران از 75 سال پيش، سازماني به نام سازمان جغرافيايي نيروهاي مسلح داشته است. فعاليت اين سازمان كه در زمينه گردآوري اطلاعات جغرافيايي،عكس برداري هوايي، تهيه تصاوير ماهواره‌اي، كارتوگرافي و... انجام مي‌گيرد، منحصر به امور نظامي نيست بلكه نتايج پژوهش‌ها در اختيار همه مراكز علمي و اجرايي قرار مي‌گيرد. مشاورت دكتر گنجي در وزارت دفاع مرتبط با اين موضوع بوده است.
- ميررضا دانش، 2011/01/04
با درود فراوان بر استاد وبزرگمرد ايرانی. زبانم از تمجيد استاد بزرگ و پروفسور گرانمايه جناب گنجي ناتوان است و به اين همه تلاش و همت و جوانمردی وپاكی بر خودم به عنوان يک ايرانی ايراندوست می بالم. جسارت ميكنم يک سوال از استاد ارجمند دارم كه چه گونه وبرای كدام تخصص بوده كه جنابعالی در پست مشاور وزیر دفاع در زمان جنگ با عراق بوده ايد؟ اين سؤال به شدت ذهن مرا به خود مشغول كرده است. با تشكر وآرزوی طول عمر باعزت برای جنابعالی.
- یک کاربر، 2011/01/03
با درود. مايۀ افتخار ما هستيد، پروفسور. اميدوارم جامعۀ ما بيشتر قدر شما را بداند. با آرزوی بهترين ها
- جواد میکانیکی، 2011/01/03
استاد بزرگوارم پیر و مرادم نه تنها استادی فرهیخته و چهره همیشه ماندگار علمی کشور است بلکه مظهر حلم و مجاهدت و بردباری و اخلاق نیز هست! طول عمر با پرکت این استاد فرزانه صرف تعلیم و تعلم شد
دستتان را به نشانه ادب و قدرشناسی می بوسم
شاگرد کوچک و ارادتمند همیشگی شما دکتر میکانیکی
- یک کاربر، 2010/12/27
dorud bar shoma. mayeye eftekhare mamlekat hastid
- نل، 2010/12/25
استاد نازنینم درود به شما...با بهترین آرزوها کاش من هم می تونستم مثل شما پر تلاش باشم...واقعا" این انرژی رو از کجا می یارید؟ چطور می شه مثل شما پرتلاش بود؟ می شه منو راهنمایی کنید؟؟! ممنونم
- نصيري، 2010/12/24
استاد بزرگ، خسته نباشيد از اين همه تلاش. آرزو می كنم سلامت باشيد.
- مهرنوش، 2010/12/20
استاد گنجی ارجمند. کهن سرزمین ایران به بزرگانی چون شما افتخار می کند، نام شما همواره در ذهن هر ایرانی جاودان خواهد ماند. دستانتان را می بوسم.
- رها، 2010/12/19
سلام استاد گنجی عزیز. از دیدن شما و کارهای ارزشمندتان کمی به خود آمدم. ما گاهی فکر می کنیم که خیلی درس خوانده ایم و زحمت زیادی کشیده ایم و کمی به خود مغرور می شویم.. از شناخت استادان بزرگی چون شما در می یابیم که چه قدر باید بیشتر بکوشیم. من هم به فهرست افرادی که شما بر زندگی شان تأثیر گذاشته اید، اضافه شدم. سلامت و پایدار باشید.
- یک کاربر، 2010/12/19
مايۀ افتخار هستند
- امیر، 2010/12/17
درود بر آقای حسینی عزیز، مدتی بود کاری از شما در جدید منتشر نمی شد. به شدت مشتاق دیدن کارهایتان هستم لطفا در صورت امکان ایمیلتان را به اشتراک بگذارید.
- نیلوفر، 2010/12/16
درود بر بزرگ مرد تاریخ ایران
- کوروش آریا، 2010/12/15
درود فراوان بر شما افتخار ایران زمین امیدوارم زندگی پر بار شما سرمشق ما جوانان این مرز و بوم باشد پاینده و جاودان باشید
- امید - کانادا، 2010/12/15
ایشان گنجینۀ باارزشی به عنوان شاهد دست اول رویدادهای تاریخ معاصر ایران هستند. کاش فرصتی باشد این خاطرات و مشاهدات ضبط شود.
- فهیمه احمدی، 2010/12/14
سلام جناب حسینی، ممنون از این که در جریان گذاشتید. بسیار استفاده کردم. مردان بزرگی که ما کمتر از وجود اون ها اطلاع داریم.و گنج های بزرگی که سینه ی این بزرگ مردان می ماند اگر...
موید باشید!
- احسان اعتمادمقدم، 2010/12/13
استاد گنجی عزیز!
شما در قلب همه ایرانیان جا دارید و الگویی برای همه جوانان ایرانی هستید.
کاش درباره افرادی نظیر ایشان مطالب بیشتری منتشر کنید و فقط به هنرپیشگان و خوانندگان اکتفا نکنید. این مفاخر باید تا زنده هستند شناخته شوند و مورد تجلیل قرار بگیرند.
- یک کاربر، 2010/12/13
برای چنین مفاخری دو عمر 100ساله هم کم است.
- یک کاربر، 2010/12/13
Ba salam va ehteram be danshmand bozorgavar va arzuye salamati va movaffaqiate bishtar.
- سارا، 2010/12/13
واقعأ نمی دانم چه باید بگویم. از دیدن این گزارش احساس غرور کردم، ولی از شنیدن رنج ها و مرارتهای استاد گنجی دلم گرفت. حیف و صد حیف که قدر این بزرگان آن طور که باید شناخته نمی شود. خیلی افراد دیگر با یک صدم این رنجها و بی مهری ها کشورشان را ترک کردند و به اروپا و آمریکا رفتند، ولی ایشان ماند و هنوز در صدسالگی به تلاش های علمی خودش ادامه می دهد. کاش قدر این بزرگان را بدانیم.
- یک کاربر، 2010/12/13
استاد بزرگ جناب آقای پروفسور گنجی، شما باعث افتخار هستید. با سپاس و ستایش از تمامی زحماتتان، دستهای مهربانتان را می بوسم.
- یک کاربر، 2010/12/13
مصداق اسطورۀ زنده که میگن چنین بزرگوارانی هستند. باشد که راه و روش زندگی زندگان را دریابیم.
- یک کاربر، 2010/12/12
آقای پروفسور. من همیشه نگرانم که عمرم کفاف ندهد تا کارهایی را که دوست دارم به انجام برسانم. اگرچه که همیشه کاری ناتمام خواهد ماند. ولی با دیدن یا شنیدن از زندگی جان های شیفته ای همچون شما امیدم افزون و تلاشم دوچندان می شود. همیشه پرتوان باشید.
- یک کاربر، 2010/12/12
باعث افتخار ایران هستند.خدا نگهدارشان
- پرژ، 2010/12/12
با تشکر فراوان. یک مرد واقعی و نمونه. چقدر غم انگیز چطور یک همچین فردی که سمبل افتخار و یک گنج برای ملتی به حساب میاید، هنوز برای امرار ماش باید به این شکل کار کند. امیدوارم همیشه سلامت و سرزنده بمانید.
- Farnoush، 2010/12/12
Be nazare man, nomreye ishun 20 ast. Vaghty be unja residan ke ketabkhunashun ro be khater masaele maali forukhtand, ashkam dar umad! salhaye saal zende bashin, ostad :)
- سحر، 2010/12/11
استاد گنجی!
شما باعث افتخار و سرافرازی همه ایرانیان هستید. تلاش های شما در حافظه تاریخ ثبت خواهد شد تا الگوی نسل امروز و نسل های آینده باشد. به عنوان یک ایرانی از داشتن هم میهنی مثل شما به خودم می بالم و بر دستان پرمهر شما بوسه میزنم.
- sara، 2010/12/11
be nazare man, ishun khoshbakht tarin ensan hastand, chon az karhashun pashimun nistand. Va man motmaennam ke jayi joz dar behesht nadarand. Magar ensan digar che mikhahad?
- یک کاربر، 2010/12/11
واقعأ نمی‌دونم چه طوری بايد اظهار تأسف كنم به خاطر مملكتی كه توش دارم زندگی می كنم.
- ابراهیم عبدالله زاده، 2010/12/11
برای این دانشمند والامقام و گرانقدر، دوام تندرستی و سربلندی و عزت روزافزون آرزو می نمایم.
- یک کاربر مهتا باصفا، 2010/12/11
من نیز به عنوان یک کتابدار خادم تلاش پروفسور را در بالندگی علم جغرافیا پاس داشته و از درگاه خداوند عمر پربرکت همراه با سلامتی برایشان آرزومندم.
- فاطمه جمال پور، 2010/12/11
از دکتر گنجی کمتر شنیده بودیم با دیدن این گزارش زیبا احساس افتخار و شادی و غم همزمان به سراغ من به عنوان یک ایرانی آمد.امثال دکتر گنجی واقعا الگو هستند.سپاس اقای حسینی از گزارش بی نقصتان
- جواد، 2010/12/11
عالي بود. مثل استاد گنجي عمر دراز داشته باشي!
- مهران امیر اصلانی، 2010/12/11
احساس غرور کردیم
ضمن آرزوی سلامتی برای استاد جا دارد ستود قلم و ادبیات خلاقانه و زیبای آقای حسینی را
- عبدالعظيم الله خواه، 2010/12/11
با سلام به بزرگ مردان تاريخ بشريت و ايران بويژه آقاي دكتر گنجي
اي كاش جوانان امروز اين سرزمين نيز ذره اي از همت و پشتكار جنابعالي را داشتند و اين همه مشعوف سفر به ديار غربت نمي شدند جواناني كه ميتوانند ايران را دگرگون كنند و هميشه بر بلنداي قله هاي علم و معرفت و دانش گيتي بايستد ولي متاسفانه با تفكرات غلط سعي ميكنند ايران را براي هميشه ترك كنند و ديگر كشورها را با علم خود آباد كنند.
- یک کاربر، 2010/12/11
دستتون درد نکنه. خیلی مستند جالبی بود. استاد گنجی یک گنجینه علمی هست و باید از دانشگاهی به دانشگاه دیگر بروند تا تجربۀ علمیشان را به نسلهای دیگه منتقل کنند. ولی افسوس و صد افسوس که این استاد گرانمایه هم مثل خیلیها از هجوم جهالت و به اصطلاح پاکسازی در امان نماند و مجبور شد تا برای امرار معاش دست به کارهای غیر علمی بزند. زنده و پاینده باشی استاد.
- مونا، 2010/12/11
ممنون از اینکه ما را با چنین شخصیت بزرگی آشنا کردید. کاش مسئولا ن فعلی قدر این گوهرهای ناب را در این چند صباح باقی مانده می دانستند. افسوس.
- شاهد، 2010/12/10
بکار بردن تاریخ قمری درگاهشماری ایران - به نظر بنده البته - ازخلیج عربی خواندن خلیج فارس توهین آمیزتر و دردناکتر است. آیا صحیح است که نگاهمان به آسمان باشد که ماه کی ازسلخ به قره آید از قره به سلخ؟ آیا پروفسور محمد حسن گنجی 98 ساله خودش را 101 ساله میداند؟ تاریخ قمری را بگذارید برای مقدسین و امامان و امامزاده ها و اخیراً آیت الله های دین مبین اسلام. با آرزوی تندرستی و عمری طولانیتر برای پروفسور گنجی گرامی.
- یک کاربر، 2010/12/10
ای کاش این گزارش با برداشتهای استاد از تاریخ یک صد سالۀ ایران به پایان می رسید.
- Sh.Amina، 2010/12/10
بسيار قابل ستايشند اين انسان بزرگ. كمی اميدوارمان كرديد كه هنوز هم برای تلاش بيشتر وقت هست.
Home | About us | Contact us
Copyright © 2024 JadidOnline.com. All Rights Reserved.
نقل مطالب با ذكر منبع آزاد است. تمام حقوق سايت براى جديدآنلاين محفوظ است.