Jadid Online
جدید آنلاین
درباره ما تماس با ما Contact us About us
نام و نشان‌های فراموش شده
مجید چیت‌ساز

میگویند هنر در دوره قاجار از حالت درباری خارج و به میان مردم می‌آید، ورود چاپ یکی از عواملی است که در تحقق این امر تاثیر زیادی دارد. در این میان همان‌طور که سیاست اجتماع دستخوش تغییرات زیادی می‌شوند هنر نیز از غالب تکراری و یکنواخت خود خارج و راه خود را پیدا می‌کند.

تولد نامواره، سرلوحه، سرکلیشه، نماد، آرم یا به زبان قاجاری "سرروزنامه، سرعنوان یا سردفتر" و به زبان امروزی "لوگو" مقارن با تولد مطبوعات در زمان قاجار است. 

ناصرالدین شاه به دلیل علاقه‌ای که به هنر دارد ابوالحسن خان صنیع الملک، مزینالدوله و کمالالملک را به اروپا اعزام می‌کند تا هنر مدرن را فرا بگیرند. صنیعالملک پس از بازگشت مدیریت نشریه وقایع اتفاقیه را که حال دیگر روزنامه علمیه دولت علیه ایران نامیده می‌شود برعهده می‌گیرد و شاید بتوان گفت نخستین اثر گرافیکی آن روز را با طراحی لوگوی روزنامه علمیه دولت علیه ایران به ارمغان می‌آورد. کم کم روند چاپ ونشر روزنامه‌ها رونق می‌گیرد. لوگوهای اولیه همگی متاثر از طراحی روزنامه علمیه و با اندک تغییراتی در آرم رسمی دولت آن زمان "شیر و خورشید" بر صفحه آغازین روزنامه‌ها نقش می‌بندند. اما به‌تدریج  و با گذشت زمان عنوان‫- ‬نگاران و طراحان  درخت، گل و بوته در دو سوی شیرو خورشید طراحی کرده و جلوه‌ای دوچندان به آن می بخشیدند. 

در این میان ذوق و قریحه کارگران چاپخانه‌ها که چاپزن و چاپچی یا به زبانی امروزی‌تر حروفچین نامیده می شوند، نقش اصلی را ایفا می‌کرد هرچند علی‌رغم تمام تنوعات و خلاقیت‌های لوگوهای مطبوعات دوران قاجار جز معدودی مانند ابوالحسن غفاری (صنیع الملک) و حسینعلی  نامی از طراحان آنها باقی نمانده است و فراموش شدهاند.

روزنامه علمیه دولت علیه ایران با چاپ نقاشی نمای بیرونی شمس العماره و روزنامه ملت سنیه ایران با چاپ تصویری از ایوان مسجد بازار تهران نخستین نشانه‌های شهری را وارد لوگوی رورنامه‌های ایران کرده و در ۷ دهه نخست عمر مطبوعات در ایران افزون بر نشانۀ دولتی شیر و خورشید، مضامین مذهبی، بناهای شهری، گیاه، کتاب، درخت، گل، بوته، خوشه گندم، تاج شاهی، فرشته، آهو، سوارکار، ابزار جنگ در عنوان نوشته‌ها ظاهر شدند.

اغلب لوگوهای مطبوعات قاجار نمایشگاهی از شیر و فرشته‌اند. شیر به خاطر وجودش در نشان رسمی دولت‌ها و روزنامه‌های دولتی و فرشته به سبب بشارت دهنده بودن به کار می‌رود، هرچند دیگر فرشته‌ها فرشته‌های بومی نیستند و بیشتر شبیه فرشته‌های فرنگی‌اند‫.‬ 

در عصر مظفری علاوه بر تداوم شکل لوگوهای قبل، مثنی‌نویسی یا قرینه‌نویسی توسط خوشنویسان و طراحان دوره قاجار باب شد که استفاده از آن را در روزنامه‌های جنگل، فریاد، مجلس، مظفری و... می‌توان دید.

در ۲۰ سال منتهی به انقراض قاجار دیوار قید وبندهای رسمی ترک برداشت و به سرلوحه‌ها نگاه متفاوت پیدا شد و نقوشی از بیداری در قیامت، کشتی و دریا، شعر و شعار، کشکول و بوق، جانوران، کره زمین، جارچی و بیرق، گوسفند و چوپان، فرشته آزادی، نشانه‌های ایران باستان، وسایل حمل‌و‌نقل بویژه اختراع‌های نوین در طراحی لوگوها جای گرفت و عامل تخیل به سرلوحه‌ها جان بخشید.

در این میان برخی لوگوها در حکم تابلوی نقاشی کامل یا طرحی گرافیکی مدرن به چشم می‌آیند اما به مرور و با گذشت زمان لوگوهای مطبوعات از نقش و نگارها فاصله گرفته و به سمت حروف نگاری سوق یافتند و طراحی‌شان به گرافیست‌ها سپرده شد و دیگر از درفش کاوه و فرشته‌های جور واجور در لوگو‌ها خبری نیست.

به طور کلی می‌توان گفت نامواره‌های نشریات دوران قاجار به دو دسته خط نوشتانه و نقش و نگارانه تقسیم می‌شود.  در گونۀ نخست به خط نوشت نام نشریه بسنده می‌شد و در گونۀ دوم لوگو با نقش و نگارهایی همراه و جزیی از طراحی می‌شد به گونه‌ای که گاه تا نیم صفحۀ اول روزنامه را در بر می‌گرفت.

در این میان محسن احتشامی متخصص در گرافیک و صفحه‌آرایی مطبوعات با تدوین کتاب "لوگوهای مطبوعات دوران قاجار" و برپایی نمایشگاهی در این رابطه سعی در حفظ و بازنمایی گرافیک و نقش و نگارهای‌های فراموش شده مطبوعات دوران قاجار را داشته است. او کوشیده است عنوان‌های مطبوعات ایران و همچنین لوگوهای بیش از ۵۰۰ نشریه دوره قاجار از پیدایش این سلسله در سال ۱۲۵۳ قمری تا ۱۳۳۴ قمری (پایان دوره قاجار) را گردآوری کند. محسن احتشامی معتقد است "نگاهی به مطبوعات در دوران قبل و بعد از مشروطه، مروری به تیترها، تصویرسازی‌های روی جلد و داخل نشریات نشانگر بسیاری از ناگفته های آن دوران است."

او می‌گوید برای تهیه و تدوین این کتاب از منابع کتابخانه مجلس و کتابخانه ملی بهره گرفته است و با جستجوهای میدانی پژوهش خود را کامل کرده است.

در گزارش تصویری این صفحه محسن احتشامی از ویژگیهای لوگوهای مطبوعات قاجار سخن می‌گوید.

 


 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب
- یک کاربر، 2012/06/29
برای ما دانشجویان گرافیک این جور گزارش ها خیلی جالبه. مرسی بابت معرفی این کتاب خوب.
- مهران، 2012/06/29
آیا می توانید استاد محمد سياه قلم نقاش نام آور سده نهم هجري را هم معرفی و تعدادی از آثار وی را هم به نمایش بگذارید؟
- حسن طالبی، 2012/06/29
اطلاعات خوب و جالبی داشت. اینطور نوشته ها انسان را وارد محیط آن زمان می کند. موفق باشید.
- یک کاربر، 2012/06/24
خیلی جالب بود. هنوز نمایشگاه برپاست؟
- کارن، 2012/06/24
توجه به سیر تاریخی یک رشتۀ هنری در در یک مملکت، نشانۀ رشد آن مملکت است. امیدوارم این دست کارها تکرار شود و شاهد ارزش گذاری بیشتری به هنر از طرف مردم باشیم.
- بهزاد، 2012/06/23
مرسی. تلاش های اولین ها همیشه برای من جالب بوده و تحسین آمیز.
- فرید، 2012/06/23
موضوع جالب و جدیدی بود. حال و هوای ایران قدیم را بخوبی تداعی می کرد. منتظر موضوعات از این دست هستیم. موسیقی متن هم خیلی مناسب و خاطره انگیز بود.
- یک کاربر، 2012/06/23
بسیار پر محتوا و عالی بود. سپاس از شما.
- چکامه، 2012/06/23
خیلی جالب بود. رشد لوگوها به مرور زمان، گویا معنی لوگو با گذشت زمان براشون کامل می شد. این که همه به پاکی که در فرشته ها وجود داره چنگ می زدن برای اثبات صحت اخبار و مطالبشون. و اینکه در اون دوره مطبوعات در مورد زنان نیز بسیار بوده. بسیار سپاسگزارم.
- بنده، 2012/06/23
درود. گزارش خوبی بود. به نظر من پرداختن به سابقه‌ی فعالیت‌های هنری و فرهنگی در این مملکت جای کار بسیار دارد. اگر ممکن است این سیر را کم و بیش ادامه دهید تا کم لطفی‌های دولت پس از چندین سال باعث از بین رفتن دوره‌ای از هنر و فرهنگ این مملکت نشود.
- مرضیه شوشتری، 2012/06/22
مقاله جالبی بود و اطلاعات زیادی را به من منتقل نمود به خصوص در مورد لوگوها و نحوه چاپ در دوران قاجار. آیا می شود در زمینه نحوه چاپ در دوره های تاریخی دیگر نظیر صفویه و زندیه نیز اطلاعاتی به ما بدهید؟
- فرهاد، 2012/06/22
ممنون ازاينکه اين کتاب رو معرفي کرديد. من اين کتاب رو از يکي از دوستانم گرفتم و خوندم. در نوع خود کتاب بسيار جالبي است. این کتاب در بخش‌های نخستین به تاریخ چاپ در جهان و ایران، نشانه‌شناسی و تحلیل زیبایی‌شناختی از لوگوهای مطبوعات دوره قاجار می‌پردازد و در بخش نهایی نمونه‌های گردآوری شده همراه با اطلاعات شناسنامه‌ای ارائه شده است. چيزي که در لوگوها بسيار به چشم مياد،‌ سادگي اونهاست، اصلي که در طراحي لوگو به عنوان اصل پايه معرفي مي‌شود.
- پریسا، 2012/06/22
جالب بود. مخصوصاً از این حیث که راجع به تاریخ فرهنگه. چون موضوعیه که خیلی بهش پرداخته نمیشه.
- مرجان، 2012/06/22
خسته نباشید. فکر می کنم اگر به صورت گزارش- مصاحبه (با جناب احتشامی) نوشته می شد، روال خواندن را راحت تر می کرد. آوردن برخی ازنکته هایی که آقای احتشامی در گزارش تصویری می گویند می توانست به جذاب تر کردن گزارش کمک کند. ممنون
- kaVeh، 2012/06/22
با سلام. گزارش بسیار خوبی بود. من دانشجوی هنر هستم و راجع به این دوره اطلاعات بیشتری می خواهم. اگر ممکنه راهی برای ارتباط با ایشان به من برسانید. ممنونم.
- نوشا، 2012/06/22
چه اطلاعات جالبی، از کجا می شود این کتاب را تهیه کرد؟
Home | About us | Contact us
Copyright © 2024 JadidOnline.com. All Rights Reserved.
نقل مطالب با ذكر منبع آزاد است. تمام حقوق سايت براى جديدآنلاين محفوظ است.