شعرهای تازۀ محمدرضا شفیعی کدکنی که برخی از آنها در ماه‌های اخیر منتشر شده، تاریخ سرایش ندارد. اما روح زمانه دربسیاری از شعرهای این شاعر خراسانی جاری است و بی آن که تاریخی داشته باشد، زبان حال زمانه و ورد زبان‌هاست:

طفلی به نام شادی، دیری‌ست گم شده‌‌ست
با چشم‌های روشن براق
با گیسویی بلند، به بالای آرزو.
***
هر کس ازو نشانی دارد،
ما را کند خبر
این هم نشان ما:
یک سو خلیج فارس
سوی دگر، خزر.

چهل شعر از شفیعی کدکنی در مجله بخارا منتشر شد. در کنار آن ها در یک سال اخیر چند تک‌شعر نیز نشر یافته که شاید معروف‌ترین آنها تا این لحظه شعری است که می تواند تعبیری از شرایط روز باشد:

"پیش از شما / به سان شما / بی‌شمارها / با تار عنکبوت / نوشتند روی باد / کین دولت خجستۀ جاوید زنده باد."

شاعر گوشه‌گیر و چله‌نشین در پانوشت یکی از شعرها که "نام این درخت" عنوان دارد، نوشته‌است که وقتی از خیابانی وارد دانشگاه پرینستون می‌شود که در آن تدریس می‌کند، نزدیکی کتابخانۀ دانشگاه سه درخت دیده که  پس از خزان غرق گل شده و شاعر آن را شبیه مردم سال‌خورده‌ای دیده که ناگهان سر به عاشقی می‌گذارند. شفیعی کدکنی در سال آموزشی جاری برای بار دوم برای پژوهش و تحقیق مهمان دانشگاه پرینستون بود.

میهمانی شاعرانه با شعرهای دلنشینی همراه است. همان‌طور که دفتر شعر از کوچه‌باغ‌های نیشابور را در همان سرزمین و بر زمین و زیر آسمان نیشابور، زادگاه آقای کدکنی، باید خواند تا تک تک کلماتش را با حس شاعر لمس کرد، شعرهای تازه او هم در هنگامۀ دوری از زادگاه برای خوانندگانش معنایی عمیق‌تر دارد.

وطنی که آقای کدکنی در سراسر چهل اثرش نگران آن است.

عمری پی آرایش خورشید شدیم / آمد ظلمات عصر و نومید شدیم / دشوارترین شکنجه این بود که ما / یک یک به درون خویش تبعید شدیم.

گلایه از زمانه و عصر حاضر در شعرهای اخیر آقای کدکنی بیش از همیشه آشکار است و شاید عامدانه عریان‌تر و بی‌پرواتر از همیشه :

در چارراه برده‌فروشان
نخاس پیر، فردا
یک خطبه در ستایش آزادی
ایراد می‌کند
***
ای روزگار شعبده‌باز نهان‌ گریز!
یک مشت
آجیل خنده وقت تماشا
در جیب ما بریز

یا در شعر دیگری که آغاز و پایان نام دارد، می‌گوید:

ای خزان های خزنده در عروق سبز باغ
کین چنین سرسبزی ما پایکوبان شماست
از تبار دیگریم و از بهار دیگریم
می شویم آغاز از آنجایی که پایان شماست

اما شاید شاهکار شفیعی کدکنی در این فصل "جای خالی تو" است.

غمگین از دوری وطن، فسرده از حال و هوای آلودۀ آن و یادآوری چرایی هجرت به دلیل طاق شدن طاقت دیدن عفونت لجن و خسته‌حالی و شکسته‌بالی وطن. و آه از فراق و فراق و فراق به یکی از فخیم‌ترین و عالی‌ترین توصیف‌ها:

در میان این همه بهارها و باغ‌های بارور
چون برم ز یاد
قرن‌ها  و قرن‌ها و قرن‌ها
خشک‌سالی ترا؟
***
ای کویر وحشتی که ریشه‌های من
زین سوی زمین بدان سوی زمین
از عروق صخره‌ها و
شعلۀ مذاب‌ها و عمق آب‌ها
می‌کشد مرا به سوی تو
با که در میان نهم
بهت لالی و سکوت بی‌سوالی ترا؟
***
ای عقاب قرن‌ها، در اوج!
روی آسمان آبی ری و هوای "ابر شهر"
چون توان در آن عفونت لجن
ایستاد و دید
لحظه‌های خسته‌حالی و شکسته‌بالی ترا؟
***
می‌روم به پیش و می‌روم ز خویش
هر کجا که بنگرم
در میان ویترین موزه‌ها
نقش قالی ترا و کاسۀ سفالی ترا.
***
این همیشه‌ها و بیشه‌ها
این همه بهار و این همه بهشت
این همه بلوغ باغ و بذر و کشت
در نگاه من
پر نمی‌کنند جای خالی ترا.

سرودن شعر بخشی از زندگی شفیعی کدکنی است. کار سترگ او تربیت شاگرد و پژوهش و بازنگری در موضوعات و متون اساسی ادب و فرهنگ ایران است.

خبر رفتن او به امریکا سال گذشته مایه تعبیرهایی در مورد رفتن او از ایران شد. اما همان گونه که خود او به همکارانش نوشته بود که  عازم سفر علمی و پژوهشی به مرکز مطالعات دانشگاه پرینستون است و "به مدت یک سال تحصیلی از فیض دیدار همکاران و دانشجویان بی‌بهره خواهم بود."

شاعری که تاب دوری ندارد، به زودی از پرینستون به تهران باز خواهد گشت.

اما زمانی هم که کیلومترها دورتر از آب و خاکش به هر کجا هم که نظر می‌کند، نشانه‌های وطن پاره پاره در موزه‌ها و نمایشگاه‌ها می‌بیند و از آمدن بهار و سبز شدن باغ‌ها آنچنان دلشاد نیست که از قدم زدن بر خاک تشنۀ نیشابور: "...یعنی چو نیک می‌نگرم، من / آن جلوۀ جمال ندارد / آن بوی و حسن و حال ندارد..."

نوروز امسال، که سال دیگری است از خانه‌ام دورم، مدام شعر او در برابرم بود. عصارۀ درد دوری از زادگاهی که با بهار دارد نو می‌شود و تو آن را نمی‌بینی، این‌چنین ساده و افسوس‌کنان در این قطعه مویه می‌شود:

ای کاش...
ای کاش آدمی وطنش را
همچون بنفشه‌ها
(در جعبه‌های خاک)
یک روز می‌توانست
همراه خویشتن ببرد هر کجا که خواست

از بخت خوش، بهار امسال گرچه بی‌بنفشه، اما با شعرهای کم‌نظیر محمدرضا شفیعی کدکنی رسید.

زندگی نامه شفیعی کدکنی

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

شرایط ناشی از مهاجرت آن‌قدر تأثیرگذار است که بسیاری به‌ناچار از هنر خود دست می‌کشند و به روزمرگی دچار می‌شوند. سودابه فرخ‌نیا جزء آن دسته از هنرمندانی است که هیچ‌گاه دست از پیگیری و تلاش مستمر بر نداشت.

او در بندر شاهپور(بندرامام خمینی) متولد شد و تا سه‌سالگی در آنجا زندگی کرد. از همان کودکی با ادبیات مأنوس شد. سپس به تهران آمد و در خیابان هدایت تهران دوران کودکی خود را گذراند. دبستان، دوران شکوفایی استعدادهای نهفتۀ وی بود. از کودکی به فعالیت‌های هنری بسیار علاقه‌مند بود: در مسابقات نقاشی شرکت می‌کرد، آواز می‌خواند. از کلاس نهم (اول دبیرستان) تصمیم گرفت وارد مدرسۀ موسیقی شود، اما با مخالفت‌های پدر مواجه شد. دبیرستان برای او یکی از بدترین دوره‌های زندگی‌اش بود، زیرا بر خلاف میل باطنی‌اش وارد رشتۀ ریاضیات شده بود. به گفتۀ خودش، چهار سال دبیرستان را با انزجار به پایان رساند.

بعد از پایان دورۀ دبیرستان، برای ادامۀ تحصیل به آلمان رفت، اما بعد از یک سال به ایران بازگشت. شاید بتوان ورود او به دانشگاه را نقطۀ عطف بالندگی استعداد ذاتی‌اش دانست. وارد دانشگاه هنرهای زیبا تهران شد و رشتۀ تئاتر را برگزید.

اولین کار تئاتر حرفه‌ای خود را با بهمن محصص، هنرمند مشهور، آغاز کرد. در دانشگاه او از دانش و مهارت‌های استادانی چون هوشنگ گلشیری، بهرام بیضائی، محمد کوثر، پرویز پرورش و حمید سمندریان بهره برد. با وجود اختلال‌های ناشی از انقلاب در ایران، موفق شد مدرک تحصیلی خود را دریافت کند. وی پس از ازدواج، به فرانسه نقل مکان کرد. 

زندگی در پاریس  و سکوت کاری به این هنرمند تئاتر فرصتی داد تا تحصیلات خود را در زمینۀ تئاتر ادامه دهد. سرانجام او موفق شد مدرک فوق لیسانس خود را در زمینۀ تئاتر از دانشگاه پاریس بگیرد. برعکس باور رایج، پاریس جایی برای ورود یک مهاجر هنرمند به عرصۀ تئاتر نبود. سودابه فرخ‌نیا با مشورت و یاری دوستان به محافل هنری لندن راه یافت.

فضای باز هنری لندن او را بر آن داشت که فرانسه را ترک کند و در لندن سکنا گزیند. او با هنرپیشگان مشهور تئاتر انگلستان بازی کرد. سال‌ها بعد وی با هنرپیشگان انگلیسی نمایشنامۀ "آه، جنگ من، آه" را روی صحنه برد. بازی در این نمایشنامه باعث شد که او بتواند با یکی از بهترین آژانس‌های هنرپیشه‌های تئاتر قرارداد ببندد.

ورود به صحنۀ تئاتر و سینما در لندن کار ساده‌ای نیست، ولی او توانست این کار را بکند و درچند سریال بریتانیایی هم ایفای نقش کرد.

با مادر شدنش، زندگی هنری او تحت تأثیر شدید احساسات مادرانه قرار گرفت. با وجود همۀ سختی‌ها کار خود را همچنان ادامه داد. یکی از کارهایی که وی در این مدت انجام داد، نمایش انگلیسی The women of Troy (زنان تروا) بود که شش ماه طول کشید.

پس از ده سال، زندگی او را در برابر چالشی دیگر قرار داد: سرطان خون. این بیماری مانند طوفانی زندگی او را به هم زد. شش ماه در بیمارستان بستری شد. در این مدت اجازۀ رفت و آمد به هیچ جا را نداشت. دوره‌های شیمی‌درمانی را یکی پس از دیگری گذراند. با این حال این بیماری نتوانست عشق او به تئاتر را مغلوب کند. بعد از سومین دورۀ شیمی‌درمانی، او توانست در نمایشنامۀ "آوای قو" به کارگردانی آرا بزمی بازی کند. اما متأسفانه، بیماری برگشت. همچنان او در مبارزه با این بیماری است. آخرین کار او نمایش تئاتر"یک زن تنها" است که برگرفته از نمایشنامۀ نویسندۀ ایتالیایی داریو فو(Dario Fo) است که بارها در اروپا به نمایش گذاشته شده است.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنید.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

انسان را از مرگ هیچ رهایی نیست. اما میل به جاودانگی او را وا می‌دارد که از هر امکانی برای ثبت خود بهره گیرد. حال این امکان می‌خواهد ثبت اثری باشد هنری یا تنها نقشی باشد بر سنگ گورش که بعدها - شاید قرن‌ها بعد - رهگذران با دیدن نشانه‌ها یاد آن خیاط یا بزاز یا آهنگر بیفتند. یا حتا بدانند تکۀ سنگ ‌قبر خزه‌بستۀ کوچک در روستایی دور در شمال ایران، متعلق به زنی بوده‌است. زنی که در جوانی برای کودکان خود لالایی خوانده یا نخوانده و سر زایمان فوت شده یا در نوجوانی‌اش عاشق شده یا نشده ... چه اهمیتی دارد؟ از او تنها نقش شانه‌ای دوسر بر سنگ مزارش به جا مانده‌است.  

قبرهایی ۱۰۰۰ساله

گفته می شود که  گورستان سفیدچاه در استان مازندران پیشینه ای  ۱۲۰۰ ساله دارد. چند تن از امام زاده ها و تنی چند از سادات مرعشی که روزگاری در آمل حکومت می‌کردند، در سفیدچاه مدفون شده‌اند. قبر ملک بادله، حاکم شمال، نیز در همین گورستان است.

سفیدچاه را "سفیدجاه"، "سفیدجا"، "اسپ تن" و "روبار" نیز می‌نامید‌ند. خیلی از مردم محلی این قبرستان را نخستین گورستان مسلمانان ایرانی می‌‌دانند، اما منابع علمی آن را رد می‌کنند و می‌گویند چنین ادعایی صحیح نیست و قبرها نشان می‌دهد کسانی اینجا دفن ‌شده‌اند که هنوز مسلمان نشده بودند.

نقش‌های ناآشنا به روی سنگ‌ قبرها

در منطقه‌ای به نام "یانه‌سر" که محل اتصال استان‌های گرگان، مازندران و سمنان است، یکی از قبرستان‌های دیدنی و کهن ایران واقع شده‌است. برعکس بسیاری از گورستان‌‌ها که به خاطر افرادی که در آن مدفون هستند، شهرت یافته‌اند، این قبرستان به خاطر سنگ‌ قبرهایش زبان‌زد شده‌است. سنگ‌ قبرهایی با سنگ‌نبشته‌هایی ناآشنا.

باستان‌شناسان و محققان در مورد نقوش این سنگ‌قبرها نظریه‌های گوناگونی ارائه داده‌اند. نقش روی این سنگ قبرها معمولاً آینه، سرو، خورشید، کبوتر، انار و یا چلیپا‌ست. به جز این نقش‌ها، سنگ‌تراشان تلاش می‌کردند تا با حکاکی‌هایشان، شغل صاحب قبر را به تصویر بکشند. اگر خیاط بود، نقشی از قیچی بر روی قبرش حک می‌شد و یا اگر حکیم، تصویری از یک قلم.

البته بعضی از تاریخ‌شناسان نیز معتقدند که نقوش این سنگ‌ قبرها تنها حاصل ذوق حکاک بوده و به حال و روز صاحب قبر مربوط نمی‌شده‌است. اما هر چه که هست، این نقوش نشانه‌ای از حضور طرح‌هایی مربوط به دوران زرتشتی‌گری ایرانیان و نیز حضور مهرپرستی در زندگی مردم آن ناحیه حتا بعد از ظهور اسلام بوده است.

خاک سفیدچاه

از ۴۴ روستای مجاور اینجا، هنوز که هنوز است، مردگان را از مسیر‌های طولانی به سفید‌چاه می‌آورند تا به خاک‌ بسپارند. آنها این زحمت را متحمل می‌شوند، چون معتقدند سفیدچاه به دلیل داشتن انسان‌های عارف در دل خود از مردگان آنها نیز حفاظت می‌کند و می‌گویند کسانی که در سفیدچاه به خاک‌ سپرده می‌شوند توسط مردگان پاک و آمرزیده‌شده، شفاعت می‌گردند.

برخی دیگر نیز معتقدند خاک سفیدچاه "دار السلام" است و جسد مردگان تا سال‌ها در این قبرستان سالم می‌ماند. این اعتقاد هنوز در سفیدچاه و روستاهای مجاور آن زنده است و بازماندگان به هر صورتی که شده‌است پیکر درگذشتگان‌شان را به خاک سفیدچاه تسلیم می‌کنند.

زنان سیاهپوش گرد گورها می‌گردند، به دنبال نامی آشنا. عده‌ای آن طرف‌تر ضجه می‌زنند، برای از دست دادن عزیزی که در "دار السلام" به خاک سپرده خواهد شد. مرده را می‌آورند کفن‌پوش و من به شانه‌ای دوسره فکر می‌کنم، بر سنگی بر گوری.

*پرنيان محرمی از کاربران جدیدآنلاین است. شما هم اگر مطلبی برای انتشار دارید، لطفا آن را به نشانی info@jadidonline.com بفرستید.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنید.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

اسم نبود، صفت بود. "نعمتِ حقیقى" بود. شریف و پاک‌نهاد، دوستى و دیدارش حقیقتاً نعمت و غنیمت بود.

صادق و مهربان، بذله‌گو و شوخ، در عین حال بسیار خجالتى و مأخوذ به حیا. اهل مراعات و قناعت بود. هرگز کسى را ندیده‌ام که آن اندازه از ریا دور باشد.

موسیقى را، از هر نوع، خوب می‌شناخت. باخ و درویش‌خان را به یک نسبت دوست می‌داشت. بایگانی موسیقی‌اش رنگین بود.

سینه‌اش گنج خاطرات سینماى ایران بود. حاضر به نوشتن نمی‌شد، اسرار مگو اجازه نمی‌داد. بایگانی سینمایی‌اش کامل بود. اجراى آگهی‌هاى بازرگانی جزو تفریحاتش بود.

نقاشى را خیلى خوب می‌شناخت. اطلاعات گسترده‌اى در مورد نقاشى و نقاشان ایران داشت. برخى از بهترین کارهاى نقاشان را داشت.

کار اصلی‌اش فیلم‌بردارى بود که در مورد آن هرچه گفته شود، کم است. در یک کلام محشر بود. حرفه‌ای‌ها در باره‌اش گفته‌اند و باید که بازهم بگویند.

عمق نگاه و گسترۀ دانسته‌هاى هنری‌اش در عکس‌هایش جلوه‌گر می‌شد. گوشه‌گیر محجوبى بود که هرگز نمایشگاهى برگزار نکرد.

خطایش را با چنان معصومیتى می‌پذیرفت که خلع سلاح می‌کرد.

احمد شاملو را بسیار دوست می‌داشت. دیدار شاعر در شلوغی‌هاى کلبۀ من راضی‌اش نمی‌کرد. یک بار به دلش گذشت که شاملو را در خلوت ببیند و از او عکس بگیرد. ترتیبات کار را دادم. با عشق شروع به عکاسى کرد. هنوز دوربین‌هاى دیجیتالى نیامده بود. از زوایاى گوناگون و با نورهاى مختلف عکس گرفت. وقتى دوربینش از ۳۶ گذشت، کم کم نگران شد. به ۳۸ که رسید با معصومانه‌ترین لحنى گفت: "فیلم نداشت".

زندگی‌نامه

یادداشت کوتاه فوق را مسعود خیام در بارۀ حقیقی نوشته‌است. در اینجا شرح حال مختصری هم بر آن می‌افزاییم.

نعمت حقیقی متولد ۱۳۱۸ نسبت به درس و مدرسه گریزپا بود، اما سالن سینما را دوست می‌داشت. با عکاسی شروع کرد و به فیلم‌برداری رسید. زمانی که فرخ غفاری "جنوب شهر" را می‌ساخت به عنوان کمک فیلم‌بردار استخدام شد؛ حرفه‌ای که بعدها از نامداران و مفاخر آن شد.

حقیقی که با سینما آغاز کرده بود، با تأسیس تلویزیون ملی ایران به توصیۀ فرخ غفاری کار خود را در تلویزیون متمرکز کرد. اما اگر او از سینما جدا می‌شد، سینما از او جدا نمی‌شد. با مسعود کیمیایی که فیلم "بیگانه بیا" را در دست ساخت داشت، آغاز به همکاری کرد. بعدتر زمانی که کیمیایی داش آکل را می‌ساخت، همکاری گروهی او با کیمیایی، بهروز وثوقی و منفردزاده شکل گرفت.

او با متفکرترین کارگردانان ایرانی، مانند بهمن فرمان‌آرا کار کرده و از جمله فیلم‌برداری شازده احتجاب، اثر ماندگار هوشنگ گلشیری را بر عهده داشته‌است. او معتقد بود، اصل اساسی همکاری در سینما این است که فیلم‌بردار و کارگردان با هم تفاهم داشته باشند و روحیۀ یکدیگر را بشناسند. می‌گفت، فقط در چنین حالتی است که از نتیجۀ همکاری رضایت حاصل می‌شود. در غیر این صورت فیلم‌بردار به وسیله‌ای مکانیکی بدل خواهد شد که وظیفه‌اش فقط گرفتن یک مجموعه عکس است. ظاهراً دادشاه (حبیب کاوش ۱۳۶۲) یکی از فیلم‌هایی است که کار آن با تفاهم کامل پیش رفته‌است و حتا قبل از این که فیلم‌نامه نوشته شود، حقیقی طرف مشورت کارگردان بوده‌است.

حقیقی در نهم اردی‌بهشت سال ۱۳۸۹ به علت ناراحتی قلبی درگذشت. از مطالب قابل توجهی که به یاد او منتشر شد، مطلبی بود به قلم پوریا ماهرویان که در بارۀ حقیقی نوشت:

"او نمونۀ کامل یک مدیر فیلم‌برداری به سبک سینمای غرب بود. یعنی کسی که هنگام فیلم‌برداری صرفاً یک تکنیسین نیست و پس از کارگردان، مؤثرترین عضو گروه فیلم‌سازی است. اندازۀ قاب را تعیین می‌کند، حد و مرز حرکت بازیگران را مشخص می‌کند، در بارۀ طراحی صحنه نظر می‌دهد و در مجموع کسی است که داستان را به تصویر تبدبل می‌کند و کمک اصلی کارگردان است که به خیال جان می‌دهد".

در گزارش مصور اين صفحه که شوکا صحرايی تهيه کرده‌است، ليلی گلستان، همسر سابق نعمت حقيقی، نگاهی شخصی دارد به کار و زندگی او.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنید.

 

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

باورکردنی نیست، اما من هنوز نوارهای کاسِتی را که بیش از سی سال پیش از فروشگاه موزیک بتهوون خریده‌ام، گوش می‌دهم؛ در کنار لوح فشرده (سی دی) و هر آن چه که بتوان از اینترنت پیاده کرد.

اما هر بار که یکی از این نوارهای عتیقه را به میدان می‌آورم، حین گوش دادن به موسیقی، نوارِ تصویرهای ذهنی‌ام خود به خود به عقب کشیده می‌شود؛ به آن سال‌های نوستالژیک و به یک معنا پربار دههً چهل. و در آن انبوهه، روی تصویرهای بتهوونِِ ِ برادران چمن‌آرا متمرکز می‌شود و یک به یک مرورشان می‌کند.

تکرار این مرور آیا از پرباری آن دوره و رونق بازار هنر و موسیقی و ادبیات در آن روزهاست یا از زوال و سکوت و سکون عرصه‌های جمعی هنر در این روزها؟ هیچ نمی‌دانم. اما به خوبی می‌دانم که فروشگاه موزیک بتهوون تنها در طول یکی دو دهه، به جایگاهی همانند یک نهاد دست یافته بود. یعنی همان گونه که  یک سینما با فیلم‌های برتر، یک تئاتر با نمایش‌های آوانگارد، یک مجلهً هنری با نقدهایی ژرف‌اندیش و یا کافه‌ای که با گرد آمدن شماری از سرشناسان هنری و ادبی و بحث و جدل‌هایش بسا که به یک نوزایی هنری می‌انجامد، بتهوون نیز با عرضهً آثار برتر موسیقی و به ویژه موسیقی کلاسیک، این عرصه را چشم‌اندازی  نو بخشید و سلیقه و ذوق برتر و ژرف‌تر موسیقایی را گسترش داد و همه‌گیرتر کرد.

اگرچه همزمان با اندکی پیش و پس، گشایش تالار رودکی و انجمن فیلارمونیک با دعوت از موسیقیدان‌های بنام و ترتیب کنسرت‌هایی در تالارهای دانشگاه تهران و انجمن ایران و آمریکا به اشاعهً این گونه موسیقی کمک چشمگیری کردند، اما نقش بتهوون در کنار اینها همانند یک گالریِ ِ فروش آثار برتر موسیقی کلاسیک جهان به آن روند شدت بخشید.

در بتهوون دههً چهل که هنوز دور، دورِ صفحه و گرام بود، همواره بهترین اجراها از بزرگ‌ترین رهبران و برترین ارکسترهای جهان عرضه می‌شد. متأسفانه، بسیاری از شیفتگان، دوستداران و حتا مورخان تاریخ موسیقی در ایران، اگر که از تالار رودکی و از هنرمندان و مدیران بنام و سخت‌کوشی که در بنیاد و ادارهً آن تالار و جلب شنوندگان و تماشائیان و ارتقای ذوق و درک آنان یاد می‌کنند، کم‌تر دیده شده که از فروشگاه موزیک بتهوون یاد کنند.

فروشگاه بتهوون در سال‌های رونقش در خیابان پهلوی – ولی عصر کنونی – بالاتر از خیابان شاهرضا، فروشگاه بزرگ و تر و تمیزی بود که برادران چمن‌آرا آن را اداره می‌کردند. در دههً چهل من و شماری از دوستان – دانشجویان جوان و آرمان‌گرای آن روزها، هر هفته یک یا دو بار، سر شب‌ها در راه بازگشت از کلاس درس، سری به بتهوون می‌زدیم. اگر که جیب‌های اغلب خالی‌مان، دست‌مان را از خرید صفحه‌های مورد علاقه‌مان کوتاه می‌کرد، اما با خوشرویی برادران این شانس را داشتیم که به طبقهً فوقانی فروشگاه برویم و صفحۀ مورد درخواست‌مان را تا به آخر بشنویم و بعد سرخوشانه رو به سوی خانه نهیم.

سال‌ها گذشت؛ روزگار و آدم‌ها چهره دگر کردند. با انقلاب و جنگ و مهاجرت و بحران دیگر مجالی برای موسیقی نبود، دیگر مجالی برای هیچ چیز نبود...

اوایل دههً ۱۳۷۰پس از یک دهه و اندی باز گذارم به بتهوون افتاد. فروشگاه برجا بود، اما دیگر رونقی نداشت. دیگر نورباران نبود، از تمیزی برق نمی‌زد، سوت و کور بود، بی ‌طنین نوای کوچکی حتا...

دیگر دور صفحه و گرام گذشته بود، اما هنوز لوح فشرده همه‌گیر نشده بود و موسیقی کلاسیک تنها روی نوار کاسِت با کیفیت نه‌چندان خوب عرضه می‌شد. اگرچه موسیقی کلاسیک از سال‌های میانی دههً ۱۳۵۰هم روی نوار ضبط می‌شد، اما کیفیت بسیار بالا بود.

آن روز هر چه که خواستم نبود، نداشتند. آقای چمن‌آرا گفت، ارشاد اجازه نمی‌دهد. از او خواستم خودش یک نوار انتخاب کند و او یک نوار از قطعات برگزیدهً  شومان، موتزارت و چند تن دیگر را با قطعهً زیبای "ترانه پاییزی" چایکوفسکی انتخاب کرد و همین قطعۀ آخری را برایم پخش کرد. پول نوار را پرداختم و از فروشگاه پا به خیابان گذاشتم؛ به خیابان ولی عصر که آن نیز از رونق افتاده بود. با حسرت آن شب‌های روشن بتهوون را در دههً چهل به یاد آوردم و با اندوه به این دریافت رسیدم که بتهوون تنها یک فروشگاه نبود. بتهوون نمادی بود از تحول و دگرگونی، نمادی از دورانی نو. آیا افول و بی‌رونقی‌اش می‌توانست به معنای بدل شدن به نمادی باژگونه باشد؟

"ترانه پاییزی" چایکوفسکی آخرین خرید من و آخرین سر زدن من به بتهوون بود. و این نام در ذهن من با خاطرهً بتهوون عجین شده‌است. پاییز غم‌انگیز بتهوون افسوس که در زمستانی سترون مدفون شد و دیگر رنگ بهاری را ندید، اما هم‌چنان در جایی از تاریخ موسیقی و فرهنگ ایران جا خوش کرده‌است.

گزارش مصور این صفحه از فروشگاه بتهوون تهران را شیدا واله تهیه کرده‌است.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنید.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

آب در فرهنگ مردم ایران‌زمین همیشه مورد احترام بوده‌است. در آیین زرتشت، پاک نگاه داشتن آب از پلیدی‌‌ها یکی از ارکان دین به شمار می‌رود و ایرانیان از دیر باز به دلیل خشکی و گرمای بیشتر مناطق کشور مجبور به  ذخیره کردن آب بوده‌اند. این موضوع فقط خاص مناطق گرم و خشک نبوده‌است؛ در حاشیۀ خلیج فارس و حتا بعضی شهر‌های شمالی، مانند ساری و گرگان نیز راه حل‌هایی مشابه به کار رفته‌است.

از سال‌ها پیش در یزد که از شهرهای کویری ایران است، برای ذخیرۀ آب از آب‌انبار که "مصنعه" می‌نامیده‌اند، استفاده می‌شده‌است. آب‌انبار‌‌ها علاوه بر رفع نیاز آب، جنبه‌های معنوی و اجتماعی هم داشته‌اند؛ به گونه‌ای که گاه نکوکاران به جای وقف حسینیه و مسجد به ساخت آب‌انبار می‌پرداخته‌اند و آن را وقف مردم محل می‌کرده‌‌اند و آنجا هم مکان‌هایی برای تجمع مردم و گاه بازاری برای فروش اجناس می‌شده‌است. حتا در بخش زیرین آب‌انبار مسجد جامع اردکان مکانی را برای نیایش اختصاص داده‌اند که نشانه‌ای از کاربرد معنوی آب‌انبار است.

هر کدام از محله‌های یزد یکی دو تا آب‌انبار دارند، که نحوه و محل ساخت آن پیوند عجیبی با مکان‌های عمومی، ‌مثل حسینیه، مسجد و بازار داشه‌اند؛ به گونه‌ای که در کنار مسجد جامع به فاصلۀ خیلی کم چهار آب‌انبار قرار دارد.

نزدیک‌های ظهر است. آفتاب بی‌رحمانه کوچه پس‌کوچه‌های خشتی یزد را گرم کرده‌است. از پیرمردی که روی نیمکت کنار یک ترمه‌فروشی نشسته‌اند، سراغ آب انبار محل را می‌گیرم. گرما او را هم کسل کرده‌است، با دستش به روبرو اشاره می‌کند. دو کوچه را که رد می‌کنم، به آب‌انبار فهادان می‌رسم.

خدا را شکر، بر خلاف دیگر آب انبار‌‌ها درش باز است و زبالۀ کمتری اطرافش ریخته‌اند. از ده پله به بعد در تاریکی فرو رفته‌است. و انتهایش مشخص نیست. پله‌‌ها را آرام آرام پائین می‌روم تا چشمم به تاریکی عادت کند. همه چیز خاموش و ساکت است و هر چه پائین‌تر می‌روم، هوا خنک‌تر می‌شود.

وقتی به انتهای پلکان می‌رسم، دیگر سردم است و به یاد حرف پیرمرد مسجد جامع می‌افتم که می‌گفت: "تابستان‌‌ها که می‌رفتیم آب بیاوریم، بیشتر از چند دقیقه آن پایین نمی‌توانستیم بمانیم. سرد ِ سرد بود و از آبی هم که می‌خوردیم، د‌هانمان یخ می‌زد". اما حالا در آن تنهایی و تاریکی نه اثری از شیر آب برنجی است و نه آدم‌هایی که از آن آب  می‌نوشیدند. اما چه انسان‌هایی که برای فرو نشاندن عطش‌شان از این پله‌‌ها پائین نیامده‌اند.

در یزد، به دلیل حضور اقلیت‌های مذهبی، آب‌انبارها دو ورودی داشته‌اند و یا اگر محله کم‌بضاعت بوده، قسمت پائین آب‌انبار را با تیغه‌ای آجری از هم جدا می‌کرده‌اند.

طرز ساختن آب انبار چنین بوده‌است که ابتدا گودی توسط مقنی‌‌ها که قبلاً توسط معمار نقشه‌ریزی ‌شده بوده، حفاری می‌شده‌است. این گودبردای به دلیل حجم بالایش، روندی کند و طولانی داشته که گاهی تا یک سال زمان می‌برده‌است.

بعد از گودبرداری معمولاً کف آن را سرب می‌ریخته‌اند که بر اثر آن هم آب سرد می‌مانده و هم هدر نمی‌رفته‌است. مرحلۀ بعدی دیوار چینی بوده که این دیوار به اندازۀ دو یا سه آجر ضخامت داشته‌است که به دلیل ارتباط مستقیم دیوار با آب و رطوبت، بر خلاف دیگر بناهای یزد که خشتی هستند، از آجر استفاده می‌شده‌است.

بعد از آن طاق‌زنی است که بخش عمده و حساس کار بوده و در نهایت بادگیر گذاشتن روی گنبد. برای سالم ماندن آن، مستقیم وارد آب انبار نمی شده اند. چند متر آنطرف‌تر نقبی پلکانی می‌کنده‌اند، به نام پاشیر که پایان این تونل هم‌تراز با کف مخزن بوده‌است و به وسیلۀ شیری که به مخزن وصل می‌شده، از آب برداشت می‌کرده‌اند. برای گندزدایی هم از سنگ نمک و گاهی ماهی‌‌های ریز استفاده  می‌شده‌است.

از آب‌انبار که بیرون می‌آیم، دوباره هرم گرما حمله‌ور می‌شود. و من به ذکاوت و هوش معماران این سرزمین فکر می‌کنم  که صرف نظر از محدودیت‌های فراوان، ابتکارهای شگفت‌انگیزی به خرج داده‌اند. اما از این ناراحتم که بنا‌هایی که روزی شاهرگ حیاتی هر محله‌ای بوده‌اند، اکنون رو نابودی هستند. و با آن که سر پا ایستاده‌اند، رفته رفته به زباله‌دانی تبدیل شده‌اند.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنید.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب