ابوالحسن نجفی، نویسنده و مترجم و ویراستاری تأثیرگذار است. او پنجاه شصت سالی در عرصۀ ادبیات ایران مرشد و راهنمای بسیاری از نوگرایان بوده‌است. نویسنده و مترجمی جدی است که از هیچ کاری سرسری عبور نمی‌کند. این جدیت اما امری نیست که بر اثر کسب دانش در او پیدا شده باشد؛ ذاتی اوست. در واقع آموخته‌هایش این جدیت ذاتی را بارور کرده و از او شخصیتی تأثیرگذار در عرصۀ ادبیات و ترجمه ساخته‌است. نجفی در عین حال که آثار بزرگی در عرصه‌های مختلف ویراستاری، ترجمه، فرهنگ‌نگاری و ادبیات به وجود آورده، مردی گوشه‌گیر و از جاه‌طلبی‌های مرسوم و کسب شهرت‌های کاذب بیزار است. همۀ اینها از او شخصیتی مورد احترام ساخته و گروهی از اهل ادب در دهۀ هشتم زندگی به گرامیداشت او برخاسته‌اند.

حاصل این گرامیداشت، ابتدا جلسه‌ای بود که در ۱۵ شهریورماه گذشته در شهر کتاب برپا شد و نیز انتشار کتابی که عنوان "جشن‌نامۀ ابوالحسن نجفی" به خود گرفته و در همان جلسه رونمایی شده‌است. این کتاب از سوی انتشارات نیلوفر منتشر شده و در آن گروهی از نویسندگان نامدار در بارۀ ابوالحسن نجفی نوشته‌اند. 

استخوان‌بندی کتاب بر گفتگوی مفصلی با آقای نجفی قرار گرفته‌است. گفتگویی که به مفهوم رایج کلمۀ "گفتگو" نیست، بلکه نوعی تلمذ است. عده‌ای مانند شاگرد نشسته‌اند و با تعارف و مجامله از استاد چیزهایی می‌پرسند و او هم ضمن پاسخ‌های خود، عقاید و نظریاتش را در زمینه‌های گوناگون ترجمه و ادبیات و فرهنگ‌نگاری و درست‌نویسی و وزن شعر بیان می‌کند. 

از آن‌جا که ابوالحسن نجفی خود از سخت‌گیرترین ویراستاران کشور است، چنین گفتگویی در متن سوال‌ها به ویرایش جدی نیاز داشت که متأسفانه صورت نگرفته و به گفتگو حالت تعارف‌آمیز داده‌است. اشکال این طرز گفتگو این است که چیزی بر شأن گفتگو کننده نمی‌افزاید. آن هم آقای نجفی که در عمرش به گفتگو تن نداده‌است. با وجود این در یک جشن‌نامه شاید بتوان از این امر صرف نظر کرد. می‌توان به خاطر پاسخ‌های نغز و پرمغز آقای نجفی، آن گفتگو را تا به آخر تاب آورد و خواند. زیرا از خلال آن به‌راستی نجفی و راه مستقل او در ادبیات بهتر شناخته می‌شود. برای مثال، وقتی بحث از "جنگ اصفهان" است، آقای نجفی با اشاره به دهه ۱۳۴۰ می‌گوید: "در آن زمان مسائل سیاسی اثر بسیار شدیدی بر غالب نویسندگان و روشنفکران گذاشته بود و از آن گذشته، بسیاری از افرادی که اساساً مایل به فعالیت سیاسی بودند، چون میدانی در این زمینه پیدا نمی‌کردند، به ادبیات روی آورده بودند. در هر حال تمام برداشت‌های اینان در بارۀ ادبیات، نهایتاً به سیاست برمی‌گشت. فضای سیاسی چنان بر آن جلسات حاکم بود که مسائل ادبی را دنبالۀ سیاست می‌پنداشتند".

یا در جای دیگر می‌گوید زمانی دست به ترجمۀ "وظیفۀ ادبیات" زد که شرایط خاصی پیش آمده بود: "... احساس کردم که مردم ارزش کارهای ادبی را بر اساس ویژگی‌های سیاسی آن آثار تعیین می‌کنند. یعنی در آن زمان، اگر کتابی به طور مستقیم یا غیر مستقیم از وضع موجود و مخصوصاً از کارهای شاه انتقاد می‌کرد، در نظر مردم یک اثر ادبی برجسته جلوه می‌کرد".

در جایی که بحث شعر در می‌گیرد، آقای نجفی ضمن اشاره به اینکه بعضی از شعرای جوان را دوست دارد و شعر بعضی خوب است، می‌گوید: "به قول آقای ضیاء موحد، مشکل شاعران جوان ما این است که زبان‌شان ریشه در عمق زبان فارسی ندارد؛ شعرشان را گویی از زبانی خارجی ترجمه کرده‌اند".

این گفتگو، فارغ از اسلوبی که در آن به کار رفته، مملو از نکات بدیعی است که از تجربه‌ای گران‌بار نشان دارد و می‌توان از آن بسیار آموخت. چنانکه نکات جالبی نیز از زندگی و خلق و خوی شخصی آقای نجفی در آن می‌توان یافت: "من می‌توانم روزها درِ خانه را ببندم و به کارهای خودم مشغول باشم. بی آنکه روزنامه‌ای بخوانم یا به اخبار گوش بدهم. اما همواره نسبت به مسائل سیاسی و اجتماعی حساسیت فوق‌العاده دارم".

این نکته‌ای است که ضیاء موحد هم در مقالۀ خود زیر عنوان "آقای نجفی سلام" بر آن تأکید دارد و از قول او می‌نویسد: "تنها جایی که دلم برایش تنگ می‌شود، اتاق کارم است".

گوشه‌نشینی و سر در کار خود فرو بردن و جواب ندادن به تلفن و مزاحمت‌های دیگر از خصوصیات آقای نجفی است. یادم هست بارها از گلشیری چیزی می‌پرسیدم و او می‌گفت باید با آقای نجفی مشورت کند. می‌گفتم: آقای نجفی که به تلفن که جواب نمی‌دهد. می‌ماند تا او را ببینی. می‌گفت: نه تلفن می‌کنم، تلفن کردن به او راز و رمز دارد. 

جدیت نجفی در کارش شاید بهتر از هر جا در نوشتۀ بهمن فرمان‌آرا در بارۀ او منعکس باشد: "وقتی که قرار شد پروفسور رحمان‌زاده، جراح معروف ایرانی، دست آقای نجفی را عمل کند، آقای نجفی دو هفته فرصت خواست به دلیل آنکه چاپ چهارم "گوشه‌نشینان آلتونا" قرار بود در بیاید و او می‌خواست بار دیگر ترجمه را بررسی کند".

تأثیرگذار بودن نجفی در نوشته‌های دیگران، در سراسر کتاب منعکس است. حمید ارباب شیرانی در مقالۀ خود در بارۀ آقای نجفی می‌نویسد: "باید اقرار کنم که جهت‌گیری من و جمع کوچک دوستان‌مان در خواندن و شناختن آثار خوب خارجی بیشتر از طریق راهنمایی و توصیه‌های ابوالحسن بود".

یونس تراکمه در نوشتۀ خود از جنگ اصفهان یاد می‌کند و در بارۀ آقای نجفی می‌گوید: "او شاعری بود که شعر نمی‌گفت و داستان‌نویسی بود که داستان نمی‌نوشت. اما به اندازۀ همۀ شاعران و داستان‌نویسان دغدغۀ کلمه و جمله داشت. از همین دغدغه‌ها بود انگار که شاعر و نویسنده‌ای را پیدا می‌کرد و کمک می‌کرد به بالیدن آنها و خودش هم می‌بالید".

حسین معصومی همدانی که سال‌ها با آقای نجفی در نشر دانشگاهی کار کرده، در بارۀ او نوشته‌است: "...ویرایش هم کرده‌است و هنوز گاهی می‌کند و به کارهایی که ویرایش می‌کند به همان چشم نگاه می‌کند که به کارهای خودش، با همان دقت و مراقبت. همچنین از زمانی که مقیم تهران شده‌است، همیشه در کانون توجه جوان‌ترهایی بوده‌است که از محضر او استفاده کرده‌اند و از این نظر یکی از تأثیرگذارترین افراد نسل خود بوده‌است". 

احمد میرعلایی که از بهترین مترجمان ما بود، در خاطرات خود می‌نویسد: "وقتی به سی سال گذشته می‌نگرم، می‌بینم آقای نجفی یکی از معدود کسانی بوده‌است که بیشترین تأثیر را بر من و نگاه من به جهان گذاشته‌است. شنیده‌ام بهرام صادقی گفته بود من هیچ داستانی ننوشته‌ام که آقای نجفی به نحوی در آن دخیل نباشد. وقتی اولین مجموعه داستان‌های بورخس را چاپ می‌کردم، آقای نجفی تا آن‌جا پیش رفت که غلط‌گیری مطبعی را به عهده گرفت تا کتاب پرداخته و بی‌غلط چاپ شود".

سعید ارباب شیرانی که "تاریخ نقد جدید" رنه ولک را ترجمه کرده، نوشته‌است: "بدون راهنمایی‌ها و تشویق‌های پیگیر استاد نجفی مسلماً کار ترجمۀ کتاب به این مرحله نمی‌رسید".

"جشن‌نامۀ ابوالحسن نجفی" عیب‌هایی هم دارد. از جمله آنکه در جاهای مختلف و به‌ویژه در بخش گفتگو با ابوالحسن نجفی و مقالۀ یوسف اباذری از دقت نظر نجفی در بارۀ درست‌نویسی یاد می‌شود و بارها از نقد دکتر محمدرضا باطنی بر کتاب "غلط ننویسیم" او سخن می‌رود، اما از نقل آن نقد که در دو شمارۀ مجلۀ آدینه منتشر شد، خودداری می‌کند. در حالی که در کتاب، مقالات و ترجمه‌ها و نوشته‌های بسیاری نقل شده‌است که نبودن آنها هیچ خللی پدید نمی‌آورد. علاوه بر این، کتاب فاقد سال‌شمار زندگی نجفی و عکس‌های لازم است.

هر آینه، نجفی اندیشه‌مندی است که بانگ تأثیراتش بر نویسندگان و شاعران و مترجمان از همه جا شنیده می‌شود، اما خود ساکت و بی‌ادعا کنج عزلتش را به جهان ادعا و شهرت نمی‌فروشد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

رمان "زوال کلنل" محمود دولت‌آبادی که در ایران پروانۀ انتشار ندارد، اما به زبان‌های آلمانی و انگلیسی ترجمه و منتشر شده، نامزد دریافت جایزۀ ادبی آسیایی "مـَن" (من‌بوکر) شده‌است. این جازۀ بین‌المللی سی‌هزار دلاری همه‌ساله به نویسنده‌ای آسیایی اهدا می‌شود که کتابش به زبان انگلیسی نوشته یا ترجمه شده‌است.

در کنار محمود دولت‌آبادی ۱۱ نویسندۀ دیگر نامزد دریافت این جایزه شده‌اند: جاهناوی باروآ، راهول باتاچاریا، آمیتاو غوش، آنورادها روی و تارون تِج‌پال از هند، جمیل احمد از پاکستان، تهمیمه آنام از بنگلادش، هاروکی موراکامی و بانانا یوشیموتو از ژاپن، کیونگ سوک شین از کرۀ جنوبی و یان لیانک از چین. برندۀ جایزه روز ۱۵ مارس سال ۲۰۱۲ در هنگ کنگ اعلام خواهد شد.

در مطلب شنیداری اول این صفحه محمود دولت‌آبادی در مورد نامزد شدنش به دریافت جایزۀ ادبی آسیایی "من" صحبت می‌کند. تابستان ِ امسال در پی انتشار داستان کلنل به زبان انگلیسی، جدیدآنلاین مطلب زیر را منتشر کرده بود که شامل گفتگو با محمود دولت‌آبادی در بارۀ رمان کلنل هم هست.

نومیدانه‌ترین داستان دولت‌آبادی
داریوش رجبیان

می‌گوید اگر امروز داستانش را می‌نوشت، شاید بذر امیدی هم در آن می‌کاشت. اما از این "زوال کـُـلـنـِل" کوچک‌ترین شمۀ امید را توقع نداشته باشید... "ویرانگر است، چون ابتدا من را ویران کرد و سپس من را واداشت به نوشتنش". به قول خود نویسنده، زائیدۀ یک کابوس است؛ کابوسی که بر ذهنش سوار شد و رهایش نکرد تا ۲۶ سال پیش روی کاغذ پیاده شود و همان‌جا بماند، چون پروانۀ انتشارش صادر نشد. "زوال کـُـلـنـِل" شاید معروف‌ترین داستان فارسی باشد که قبل از انتشارش به زبان فارسی، به زبان‌های غیر منتشر شده‌ و اصل فارسی آن همچنان چشم‌به‌راه اجازۀ نشر است.

داستان "زوال کلنل" محمود دولت‌آبادی که روز آدینه، ۱۰ تیرماه (۱ ژوئیه) ترجمۀ انگلیسی آن وارد بازار می‌شود، از همین حالا نامزد دریافت جایزۀ ادبیات بین‌المللی خانۀ فرهنگ جهان (Haus der Kulturen der Welt) در برلین است. آلمان در ترجمه و چاپ آثار دولت‌آبادی همیشه پیشاهنگ بوده و رمان "زوال کلنل" را با عنوان Der Colonel دو سال پیش منتشر کرده بود.

"تام پَتردیل" Tom Patterdale که زوال کلنل را با نام The Colonel از فارسی به انگلیسی برگردانده، از چالش‌های ترجمۀ این داستان می‌گوید که دولت‌آبادی با پیروی از فردوسی از کاربرد واژه‌های عربی در آثارش حتی‌الامکان پرهیز می‌کند و مترجم کوشیده‌است برای بازتاب این ویژگی نگارش نویسنده، واژه‌های آنگلوساکسون را بر لاتین رجحان نهد. جهت ایجاد حال و هوای ملموس‌تر برای یک خوانندۀ انگلیسی‌زبان، مترجم در مواردی دستکاری کرده و برای نمونه "جریک جریک نان خشک" را "خرد شدن پاپادوم" یا یک نوع خوردنی تـُرد هندی تعبیر کرده‌است. در جای‌هایی هم تداخل مترجم در متن اصلی رمان به حدی است که پاره‌هایی از یک جمله حذف شده، و همراه با آن، چهره‌های بی‌نقشی چون دو بچۀ "فرزانه" (یکی از دو دختر کلنل) که "از سر و کولش بالا می‌روند"، هنگامی که فرزانه فرزند سومش را در بغل دارد و می‌کوشد برادر گوشه‌گیرش را به صحبت وا دارد.

پاورقی‌ها و توضیحات مفصل پایان کتاب هم دال بر این است که مترجم کوشیده‌است تلاش خوانندۀ انگلیسی برای ورود به جهان عبوس و پیچیدۀ این رمان ایرانی را آسان‌تر کند. اما حجم فاجعه و اندوه و نومیدی در "زوال کلنل" به حدی است که شاید در گسترۀ ذهن یک خوانندۀ امروزی – چه انگلیسی‌زبان و چه غیر آن – نگنجد. از این جاست که محمود دولت‌آبادی می‌گوید، اگر این داستان را نمی‌نوشت، باید در تیمارستان بستری می‌شد؛ زوال کلنل ضامن سلامت عقلش بود.

زوال کلنل داستان زوال چندین نسل است که یکی پشت دیگری یا سرشان زیر ساطور می‌رود یا حلقۀ دار را خودشان دور گردن‌شان می‌اندازند. این دقیقاً سرنوشت دو "کلنل" یا سرهنگی است که در طول داستان حضور مدام دارند: کلنل محمدتقی‌خان پسیان، از سپاهیان بنام پایان دورۀ قاجاریه و از معتقدان به استقلال ایران که سال ۱۳۰۰ در قوچان به قتل رسید، و "کلنل" یا سرهنگ ارتش شاهنشاهی ایران که به دلیل سرپیچی از مشارکت در سرکوب جنبش ظفار از ارتش اخراج و زندانی شد و سرانجام خودش را کشت. مترجم انگلیسی برای تفکیک این دو سرهنگ از هم "کلنل پسیان" را با سرحرف بزرگ و کلنل معاصر را با سرحرف کوچک مشخص کرده‌است. سیر زمانی داستان گسترده است و به عهد امیر کبیر هم برمی‌گردد. اما امیر کبیر و کلنل پسیان اشباحی هستند که در عالم تخیلات "کلنل" به روزگار قهرمان داستان در بحبوحۀ انقلاب ۱۳۵۷ سر می‌زنند و رنج و شادی‌های آن ایام را تجربه می‌کنند. هرچند از شادی خبری نیست؛ شادی، سایۀ کاذبی بود که بی‌درنگ غایب شد.

 

از آغاز تا پایان داستان، ماجراهای یک شبانه‌روز "کلنل" است. "پروانه"، دختر چهارده‌سالۀ کلنل، که به آرمان‌های مجاهدین خلق علاقه داشت، در شمع انقلاب می‌سوزد و دیرهنگام شب، مأموران در ازاء پول، جسد دختر را به پدر تحویل می‌دهند و از او می‌خواهند که پیش از نماز بامداد دخترش را به خاک بسپارد. چند ساعت بعد از آن قرار است کلنل در مراسم خاک‌سپاری "مسعود"، پسر کوچکش که از حامیان نظام نو بوده و در جنگ ایران و عراق کشته شده، شرکت کند و به روان او درود بفرستد و به طور ناخودآگاه فرزندان دیگرش را نفرین کند. "امیر"، فرزند ارشد کلنل، توده‌ای تارک و متروکی است که در زیرزمینی پدرش پناه برده تا سرانجام خودش را بکشد؛ محمدتقی، برادر کوچک‌تر او، که از اعضای فدائیان خلق بود و در آشوب انقلاب کشته شد و نخست به عنوان شهید تکریم و سپس به عنوان معاند تقبیح شد؛ "پروانه" که به باور نظام نو از "منافقین" بود؛ "فرزانه" که زن "قربانی حجاج" شد و تابع شوهرش بود که با هر سازی می‌رقصید و برای هر نظامی تره خـُرد می‌کرد. گزینش نام‌ها برای قهرمانان داستان هم از ویژگی‌های برجستۀ "زوال کلنل" است. "خضر جاوید" که حضور مخوفش در پهنای داستان موج می‌زند، در نظام شاهنشاهی به عنوان افسر ساواک، "امیر" را شکنجه می‌کرد و در نظام نو، در مقام افسر اطلاعات. گویی مرگی در انتظارش نبود و نقابی نبود که این خضر جاوید نتواند بر رخ بکشد.

کلنلِ قهرمان داستان، تا فرصتی گیرش می‌آید، سراغ داستان‌های شاهنامه می‌رود و مدام داستان منوچهر را می‌خواند که به کین‌خواهی پدربزرگش ایرج، تور و سلم (برادران ایرج) را از پای درمی‌آورد. کلنل در حالی این داستان را می‌خواند که شاهد کین‌خواهی همزادان و هم‌تباران در سرزمین و زمان خود است و به خودش می‌اندیشد:

"شخص جوان انگار فطرتاً محجوب آفریده شده، اما در وجودش قدرت و استعداد غریبی هست که با سرعت کم‌نظیری می‌تواند او را تبدیل به یکی از وقیح‌ترین جانوران روی زمین بکند. جانوری که در طول تاریخ از هیچ کار و از هیچ رفتار جنایت‌باری ابا و پروا نداشته باشد. شاید با وقوف و اتکا به همین قابلیت است که همیشه مهیب‌ترین جنایات تاریخ بر عهدۀ او گذاشته می‌شود؛ سفارشی که جوان بارها و بارها موفقیت خود را در انجام آن ثابت کرده‌است. چه کار و پیشه‌ای! لیکن... ما چه؟ ما که بی‌خواسته و به‌خواسته نواله‌های خمیر را این جور به کوچه می‌فرستیم تا به صورت دست‌مایه‌هایی در اختیار اولین دلال‌های شقاوت قرار گیرند و منتظر می‌مانیم تا نواله‌ای که از دست خود ما قاپیده شده، به مثل شمشیری به سوی خودمان برگردانیده شود؟"

کلنل ِ دولت‌آبادی مرد منکوبی‌ست که اگر درش را می‌کوبند، به رغم رساندن خبر ناخوش دیگری می‌کوبند؛ سرهنگی که باید همیشه به انتظار ضربه باشد و در همین انتظار هست. و هر بار که درش را می‌کوبند، ضربه‌ای تازه به روان و پیکرش وارد می‌شود؛ یا کسی به رغم اذیت او آمده یا به منظور تحقیر روانش. کسی است که با فر و نام بوده و نامش از بام افتاده و دخترش می‌گوید: بام روی آدم بیفتد، اما نام روی آدم نیفتد. کلنل ِ قهرمان داستان، کسی که در آغاز با غرور و افتخار به عکس قهرمانش "کلنل پسیان" نگاه می‌کرد، دیگر یارای نگاه کردن حتا به کفش‌های براق او را ندارد؛ چون خود را خوار و حقیر می‌بیند، نه مستحق افتخار به شخصیتی چون کلنل پسیان. و وقتی به امیر، پسر ارشدش نگاه می‌کند، درمی‌یابد که "حالتی بین شرمساری و هول و شک، چیزی بیش از ناامیدی، در نی‌نی‌هایش جا باز کرده‌است". و پیوسته می‌اندیشد که "آخ، فرزندانم، کاش من شما را نداشتم". و در کابوس امیر همواره مردی ظاهر می‌شود که در حال خرد کردن آلت تناسلی‌اش است. انگار انسان متفکر از تولید مثل پشیمان شده. و گویی آیینه‌ای جلو چشمانش گذاشته‌اند، در چشمان پسرش احساس گناه را می‌بیند؛ "احساس گناه – این استنباط من است – چیزی‌ست که بیش از استخوان لای زخم او را آزار می‌دهد". و با این همه همذات‌پنداری با پسر بزرگش میان او و "امیر" مکالمۀ قابل توجهی نیست. می‌گوید: "من و پسرم کم‌کم داریم زبان مشترک‌مان را گم می‌کنیم. چون امیر علاقه‌ای به گفتگو ندارد و من هم شرم از حرف زدن دارم. آخر من با او از چه چیز حرف بزنم که آن چیز اعتبار سخن را بتواند حفظ کند؟ و می‌شود که ملتی این همه حرفِ ناگفته و این همه سکوت داشته باشد؟"

حرف‌های ناگفته و سکوت خفقان‌آور، سرانجام هم کلنل و هم امیر را به خودکشی وامی‌دارد و رمان را به گونه‌ای به فرجام می‌رساند که گویی راه برون‌رفت از این گرفتاری‌های ذهنی و فیزیکی برای همیشه بسته شده. "زوال کلنل" از نومیدکننده‌ترین داستان‌هایی‌ست که تا کنون خوانده‌ام. محمود دولت‌آبادی هم این ارزیابی را می‌پذیرد و می‌گوید، قرار هم نبوده که رمانی که ۲۶ سال پیش در ایران نوشته شده، سرشار از امیدواری باشد.

کلنل ِ قهرمان داستان محمود دولت‌آبادی، انسان پرگره دوران گذار است؛ انسانی که در عین تلاش و کوشش ِ مدرن و روشن‌فکر بودن، گرفتار بندوبافت‌‌های سنت‌گرایی‌ست؛ کسی‌ست که همسرش را به جرم "هوسرانی" کشته و در عین حال به فرزندانش مجال داده که خودشان را دریابند و هر کدام راه خود را اختیار کنند. "کلنل" نماد گره‌ها و تضادهای یک انسان ایرانی وامانده در گیرودار‌های سنت و مدرنیته است. و خانوادۀ او، نماد جامعۀ ایران که هر کدام از اعضایش به یک نحلۀ سیاسی و عقیدتی گراییده‌اند. مرگ تک‌تک اعضای خانوادۀ کلنل گویی پایان بی‌فرجام همۀ آن عقیده‌ها و باورهاست. با ذکر این نکته بد نیست به یاد داشته باشیم که محمود دولت‌آبادی نوشتن رمان "زوال کلنل" را سال ۱۳۶۲ آغاز کرد و سال ۱۳۶۴ به سر رساند.

The Colonel
Mahmoud Dowlatabadi
Translated by Tom Patterdale
Haus Publishing Ltd. 2011
243pp
£9.99

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

اگر از راستۀ میوه‌فروشان میدان تجریش به سوی بازار آن حرکت کنید، درست در ابتدای ضلع غربی بازار و چسبیده به امامزاده صالح فضای چهارگوش و مسقفی می‌بینید که با حجره‌هایی در پیرامون و فضای نسبتاً وسیع در میان آن، تکیۀ قدیم شهر تجریش نامیده می‌شود.

مردم محلی می‌گویند که بنای تکیه بیش از صد سال قدمت دارد. زمانی که تجریش مرکز ناحیه شمیرانات بود و قصبۀ تجریش حومۀ تهران محسوب می‌شد. تکیۀ تجریش در زمان حکومت سلسلۀ قاجاریه بر پایۀ اعتقادات مذهبی و عشق و علاقه به خاندان نبوت برای عزاداری حضرت حسین بن علی در ایام محرم ساخته شد. این فضا که در روزهای عادی سال، محل کسب‌وکارو بخشی از بازار بزرگ تجریش را تشکیل می‌دهد، در ایام سوگ شیعیان (ماه محرم و فاطمیه) یکسره حال‌وهوایی متفاوت می‌گیرد: حجره‌ها بسته می‌شوند، آذین‌های عزاداری به دیوارها آویخته می‌شوند و فضای میانی برای اجتماع عزاداران خالی می‌شود. این تکیه یکی از فضاهای محلۀ هنوز پابرجای تجریش است.

اگرچه با بزرگ شدن تهران و پیوستن تجریش به آن مقداری از ویژگی‌های محلگی قصبه تجریش کاسته شد، ولی تجریش برای ساکنان قدیمی آن هنوز یک محله است. "محله" مفهومی جغرافیایی و اجتماعی است و عبارت است از مجموعه‌ای یکپارچه از راه‌ها (خیابان‌ها، کوچه‌ها، پس‌کوچه‌ها)، فضاهای مسکونی، تفریحی، تجاری، درمانی، مذهبی و اداری مرتبط با یکدیگر. مرکز تجریش امامزاده صالح بود. این امامزاده مرکزیت معنوی این ناحیه بود. همجواری تکیه با مکانی مذهبی و مقدس به پایداری و ماندگاری آن کمک بسزایی کرده‌است.

بافت شهری در آبادی‌های سنتی ایران معمولاً پیرامون بازار که راستۀ اصلی شهر است، شکل گرفته‌است. از طرفی بازار یکی از ارکان اصلی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهر سنتی ایرانی است که علاوه بر کارکرد بازرگانی، غالباً گذرگاهی است که از یک فضای مذهبی مهم مثل مسجد جامع یا مقبرۀ یک بزرگ مذهبی (امامزاده) به ارگ دولتی وصل می‌شود. و قرارگیری صحن اصلی تکیۀ تجریش در مسیر بازار عامل مهم دیگری است در ماندگاری آن.

تکیۀ تجریش همچون اغلب تکایا در دو طبقه ساخته شده و طبقۀ دوم آن بالکن‌هایی مشرف بر صحن طبقۀ اول است. در طبقۀ اول در قسمت‌های شمالی فضای میانی شش حجره، در قسمت جنوبی پنج حجره و در قسمت شرقی سه حجره قرار دارد و در قسمت غربی، شاه‌نشین واقع شده‌است. در طبقۀ دوم نیز در قسمت شمالی چهار حجره و در قسمت‌های شرقی و جنوبی هر کدام شش حجره قرار دارد. در حال حاضر در تکیۀ تجریش حجره‌های پیرامون فضای میانی به لحاظ موقعیت‌شان در بازار تجریش کاربری اولیۀ خود را از دست داده و عملکرد تجاری گرفته‌اند. البته در ماه محرم از این بنا برای برگزاری مراسم سوگواری استفاده می‌شود. 

تکیۀ تجریش در چند مرحله به صورت اساسی یا جرئی مورد مرمت قرار گرفته‌است. ستون‌های فضای میانی تکیه، چوبی و دارای پایه‌های سنگی منقوش بوده که در سال‌های اخیر به ستون‌های فلزی تبدیل شده‌است.

همان ‌طور که در تعزیه شبیه‌خوان‌‌ها نقش عوض می‌کنند و در یک لحظه از یک کاسب دوره‌گرد به یکی از اولیا و اشقیا تبدیل می‌شوند، این فضا نیز به اقتضا یک‌شبه رنگ عوض می‌کند و از یک فضای تجاری و کسب‌وکار به محل گردهم‌آیی‌ها و مراسم مذهبی و یا صحنۀ تعزیه تبدیل می‌شود. ساکنان این محل از کسبۀ محلی به خادمان تکیه و آواهای این ناحیه از سر و صدای فراخوان کسبه‌ها به نوای شبیه‌خوانان و تعزیه‌گردانان مبدل می‌شود. و شاید بتوان از این لحاظ فضای معماری تکیۀ تجریش را نمونه‌ای بی‌همتا از تغییر کاربرد کاملاً متفاوت یک محل به شمار آورد. تکیه تجریش با ظرافت تمام سالیان دراز در کنار امامزاده صالح و بازار تجریش با ایفای موفق دو نقش مختلف در فضای شهری و محلی زیسته و همچنان با وقار به دوزیستی خود ادامه می‌دهد.

در گزارش تصویری این صفحه از عکس‌های رویا خمارلو هم استفاده شده است.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنيد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

محمدعلی فردین ۱۵ بهمن‌ماه ۱۳۰۹ در تهران به دنیا آمد. پدرش که یکی از مدیران ادارۀ تسلیحات (قورخانه) بود، در تئاتر هم در کنار مرحوم تقی ظهوری کارهای مولیر را اجرا می‌کرد. بدین‌ سان فردین از همان کودکی با تئاتر آشنا و به آن علاقه‌مند شد.

او دوران ابتدایی را در دبستان ترقی در خیابان شهباز گذراند. در این دوران بیشتر وقت خود را صرف ورزش می‌کرد. ابتدا با فوتبال از باشگاه شمارۀ سه شروع کرد. بعد از مدتی به شنا و ژیمناستیک روی آورد و این رشته را تا قهرمانی ادامه داد، اما سرانجام آن را هم کنار گذاشت و به کشتی روی آورد. او کشتی را هم از همان باشگاه شمارۀ سه شروع کرد و پس از مدتی به باشگاه نیرو و راستی رفت و زیر نظر کیومرث ابوالملوکی به فراگیری فنون کشتی پرداخت. 

ابوالملوکی در مورد فردین می‌گوید: "بسیار باهوش بود. فنون کشتی را به‌راحتی یاد می‌گرفت و راحت‌تر از آن اجرا می‌کرد. بیش از آن که از زور بازو و قدرت خود استفاده کند، از هوش و ذکاوت خود بهره می‌برد". 

پس از باشگاه نیرو و راستی، فردین به باشگاه تهران رفت. در این‌جا بود که با تختی آشنا شد. بسیاری معتقدند که تختی و فردین از دوستان دوران دبستان بوده‌اند، اما دست‌نوشته‌های فردین بیانگر آن است که او در باشگاه کشتی با تختی آشنا شد. 

فردین در این باشگاه زیر نظر حبیب‌الله بلور به صورت حرفه‌ای کشتی را دنبال کرد و به تیم ملی راه یافت. او از معدود کشتی‌گیرانی بود که در همان سال اول حضور در تیم ملی، موفق  به کسب مدال نقرۀ مسابقات جهانی توکیو (۱۹۵۴) شد. اما به دلیل آسیب‌دیدگی و پاره‌ای نامهربانی‌ها مجبور شد با دنیای کشتی خداحافظی کند.

ورود فردین به عرصۀ سینما اتفاقی بود. در زمستان ۱۳۳۸ زمانی که ۲۸ سال داشت، با دکتر اسماعیل کوشان آشنا شد. دکتر کوشان به او پیشنهاد کرد در فیلم "چشمۀ آب حیات" که سیامک یاسمی آن را کارگردانی می‌کرد، به عنوان هنرپیشۀ نقش اول در مقابل ایرن بازی کند. ایرن می‌گوید: "یک پلان را بارها و بارها تکرار کردم، چون فردین به دلیل کم‌رویی و خجالت نمی‌توانست آن را بازی کند." از همان آغاز چنگیز جلیل‌وند به جای او حرف می‌زد و آوازش را ایرج می‌خواند.

دومین فیلمش را، "فردا روشن است"، به همراه دلکش در سال ۱۳۳۹ بازی کرد. از آن پس دیگر به صورت حرفه‌ای به سینما روی آورد تا سال ۱۳۴۴ که فیلم "گنج قارون" به کارگردانی سیامک یاسمی را بازی کرد. تا این زمان دستمزد چندانی به بازیگران داده نمی‌شد. در یکی از دست‌نوشته‌های فردین آمده‌است که "به همراه آرمان و ناصر ملک‌مطیعی قرار گذاشتیم دستمزد زیر ۲۰ هزار تومان نگیریم"، اما در فیلم گنج قارون فردین حدود ۴۰ هزار تومان به اضافۀ پنج درصد از فروش را که حدود ۶۰۰ هزار تومان می‌شد، دریافت کرد. پس از آن دیگر ثروتمند و ستارۀ درخشان فیلم فارسی بود. کمتر ایرانی را می‌توان یافت که این فیلم را ندیده باشد. بسیاری معتقدند اگر جمعیت آن زمان را در نظر بگیریم، رکورد فروش این فیلم هنوز شکسته نشده‌است. 

فردین اولین فیلم وسترن تاریخ ایران را هم بازی کرده‌است، آن هم در ایتالیا. این فیلم که عنوانش "مردانه بکش" بود، در ایتالیا با نام "و حالا روحت را به خدا بسپار" به نمایش درآمد. او همچنین در لبنان فیلم "بر فراز پترا" و در هند فیلم "همای سعادت" را بازی کرد. 

او علاوه بر بازیگری در زمینۀ کارگردانی، تهیه‌کنندگی و حتا گریم نیز فعال بود. استودیوی سینمایی فردین‌فیلم را بنیاد گذاشت و ویلیام وایلر، کارگردان آمریکایی را به ایران دعوت کرد. 

فردین در سال ۱۳۴۷ فیلم "سلطان قلب‌ها "را ساخت. وقتی که این فیلم در مرحلۀ مونتاژ بود، مدتی را در انگلستان و به دور از سینمای ایران سپری کرد. در سال ۱۳۵۵ در فیلم "غزل" به کارگردانی مسعود کیمیایی بازی کرد و در سال ۱۳۵۶ "بر فراز آسمان" را ساخت. 

بعد از انقلاب نیز به همراه سعید راد و ناصر ملک‌مطیعی در فیلم "برزخی‌ها " به کارگردانی ایرج قادری بازی کرد که سال ۱۳۶۱ روی پرده رفت. این فیلم آخرین حضور فردین در عرصۀ سینمای ایران بود و پس از آن او دیگر اجازۀ کار نداشت و از این بابت اندوهگین بود. در مراسم سالگرد علی تابش گفته بود: "همه مردم هر روز زندگی می‌کنند تا یک روز بمیرند. ما هر روز می‌میریم تا یک روز زندگی کنیم".

در این‌جا باید عنوان شود که فردین به همراه مرحوم ظهوری و سه تن دیگر سرپرستی ۴۰ کودک را به عهده گرفته بود و گروه آنها تمامی هزینۀ آنها را پرداخت و ماهی یک بار به آنها سرکشی می‌کردند.

فردین در یادداشت‌های خود خطاب به کسی که در جایی نوشته بود "فردین عددی نیست"، نوشته‌است: "امروزه تعدادی از همین بچه‌های دوست‌داشتنی و گل‌های شکفته با عنوان دکترا مشغول مداوای خانواده‌های ما هستند که بی‌شک خانوادۀ شما هم برای بازیابی سلامت به آنها مراجعه کرده‌اند و من هم با برخوردی اتفاقی در دانشگاه سان‌فرانسیسکو در ساختمان دندان‌پزشکی عظمت دستگاه الهی را بیشتر از آن چه در باره‌اش می‌دانستم، ستودم. آخر برای معالجۀ دندان‌هایم حدود پنج هزار دلار احتیاج بود که نداشتم و این گل بی‌خار که امروز شکفته با پنجه‌های طلایی خود دندان‌های مرا معالجه کرد، بدون دریافت حتا یک دلار. خدایا بنازم عظمت و بزرگی تو را. حالا شما به دنبال کدام عدد هستید؟" و در نهایت فردین پس از سکوتی طولانی در ۱۸ فروردین ۱۳۷۹ از دنیا رفت.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنيد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

در شمال شهر کرمانشاه، در دامنۀ کوهستان پَرَو چشمۀ آبی وجود دارد که کنار آن بزرگ‌ترین آثار سنگ‌تراشی دورۀ ساسانی به چشم می‌خورد. می‌توان تصور کرد که این‌جا به روزگار ساسانیان بیشه‌ای طبیعی و زیستگاه وحوشی چون شیر و پلنگ و غزال بوده و در زمرۀ شکارگاه‌های سلطنتی به شمار می‌آمده‌است. اما اکنون شکل و شمایل اولیۀ خود را از دست داده؛ روستای کوچک "تاق بستان"، جزئی از شهر کرمانشاه شده و آن بیشۀ طبیعی که هنوز خالی از چنارهای کهنسال نیست، جای خود را به یک مجموعۀ تفریحی بزرگ داده‌است.  

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

هجدهمین نمایشگاه مطبوعات، در محل مصلای تهران، انبوهی از مطبوعات شهرستانی را به نمایش می‌گذارد. مطبوعات محلی در ایران هیچ‌گاه اهمیت مطبوعات پایتخت را نداشته‌اند و به غیر از چند استثنا، مانند "بازار" رشت، "فارس" شیراز و "جنگ اصفهان"، جز در عرصۀ بومی قابل توجه نبوده‌اند. اینها هم که نامی دارند، در عرصۀ فرهنگ نام‌آور شده‌اند، نه در عرصۀ خبر. مطبوعات خبری در مرکز خبر رشد می‌کنند. وقتی تمام رفت‌وآمدهای دیپلماتیک و مبادلات فرهنگی و دانشگاهی در سطح تهران انجام می‌شود، یا تمام خبرگزاری‌ها در تهران استقرار دارند و چاپخانه‌های بزرگ نیز تنها در سطح تهران امکان کار و تولید می‌یابند، طبیعی است که مطبوعات شهرستانی نه از حیث کیفیت و نه از حیث تیراژ نمی‌توانسته‌اند با مطبوعات بزرگ تهران رقابت کنند.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

2270
 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

حالا دیگر خیلی وقت از آن روزهایی گذشته‌است که برای بازدید از نمایشگاه کتاب و مطبوعات تهران راهی بزرگ‌راه چمران و  نمایشگاه بین‌المللی تهران  می‌شدیم؛ نمایشگاهی که شلوغ می‌شد و پررونق بود و برگزاری هم‌زمان جشنوارۀ مطبوعات هم تنور آن را داغ‌تر می‌کرد. حالا اگر بخواهیم از نمایشگاه مطبوعات تهران بازدید کنیم، باید شال و کلاه پاییزه تن کنیم و راهی مصلی و شرق تهران شویم.

هجدهمین نمایشگاه مطبوعات، خبرگزاری‌ها و پایگاه‌های اطلاع‌رسانی در حالی شروع به کار می‌کند که مسئولان و کارشناسان آن را محلی برای آشتی ذائقه مخاطب و سلیقۀ رسانه‌ها با نمایشگاه می‌خوانند. آشتی که قهرش ریشه در نمایشگاه‌ قبلی و مدیریت محمدعلی رامین بر مسند معاونت مطبوعاتی وزارت ارشاد داشت.

نمایشگاه امسال طوری طراحی شده که بازدیدکنندگان با عبور از راهرو اصلی سالن شبستان مصلی با عناوین آشنا، خاطره‌انگیز و نشریات پرشمار روبه‌رو شوند و خبرگزاری‌ها هم در بخش  میانی سالن اصلی قرار گرفته‌اند. بخش کودک و نوجوان، غرفه‌های نشریات تخصصی، بین‌المللی، دانشجویی و روابط عمومی هم در طبقۀ دوم شبستان قرار دارند.

نمایشگاه امسال در فضایی به مساحت ۹۰ هزار متر مربع و با حضور۶۰۰ غرفۀ مطبوعات، خبرگزاری‌ها و پایگاه‌های خبری و با شعار"جهاد اقتصادی، توسعۀ کیفی و تذهیب رسانه" در حال برگزاری است.

هجدهمین نمایشگاه مطبوعات بخش‌های ویژه‌ای دارد؛ برگزاری نشست‌های تخصصی، برپایی نمایشگاه‌هایی با عناوین دیرینه‌ها، اولین‌های مطبوعات ایران، هم‌زبانان، نوزادگان از جملۀ این بخش‌هاست.

موزۀ مطبوعات ایران با همکاری مرکز اسناد و کتابخانۀ ملی ایران در کنار سرای روزنامه‌نگاران دایر است. در این موزه اسناد تاریخی مطبوعات از دوران مشروطه شامل مکاتبات مدیران مطبوعات با هم و با مراجع و مسئولان زمان خود و قاب‌هایی که صفحات خاطره‌انگیز مطبوعات را در خود گنجانده‌اند، گردآوری شده‌است. نمایشگاه اولین‌های تاریخ مطبوعات ایران در سرای روزنامه‌نگاران به معرفی مطبوعاتی می‌پردازد که ابتکار خبری و رسانه‌ای در حوزه‌های مختلف رسانه به خرج داده‌اند. امسال برای نخستین بار در طول برگزاری نمایشگاه "نشر اولی‌ها" حضوری پررنگ دارند و بخش نشر اولی‌ها نشریاتی را شامل می‌شود که امسال متولد شده و نخستین شماره‌شان را راهی کیوسک‌های مطبوعاتی کرده‌اند.

کتاب مطبوعات ایران با عنوان "تیتر" هم در نمایشگاه هجدهم رونمایی می‌شود. این کتاب روی جلدهای روزنامه‌ها و نشریات و صفحۀ نخست خبرگزاری‌ها را دربر می‌گیرد تا مخاطب با تورق کتاب به درون‌مایه و تفاوت‌های شکلی پی ببرد.

پیش‌کسوت‌های حوزۀ مطبوعات و سردبیران باسابقه هم روایت‌های سال‌های دور تحریریه را در شب شعرهای خاطره‌گویی‌ سرای روزنامه‌نگاران بازگو می‌کنند.

هجده نشریه کودک و نوجوان در طبقۀ دوم سالن شبستان حضور دارند تا کودکان و نوجوانان سهمی بیشتر از پیش در نمایشگاه هجدهم داشته باشند. ضمن این که قرار شده در سالن کودک ونوجوان طولانی‌ترین روزنامه‌نگاری دانش‌آموزان جهان به طول یک کیلومتر در روز دوم نمایشگاه (امروز) طراحی و رونمایی شود تا دانش‌آموزان بیشتر با روزنامه‌نگاری آشنا شوند و روحیۀ همکاری میان آنان تقویت شود.

توزیع پنج میلیارد ریال بن خرید مطبوعات هم از دیگر اقدامات معاونت فرهنگی ارشاد در نمایشگاه امسال است. این بن‌ها تا سقف ۲۰ هزار ریال میان دانشجویان، دانش‌آموزان، روحانیان و اصحاب رسانه توزیع می‌شوند تا دیگر نمایشگاه تنها مکانی برای بازدید نباشد و خرید مطبوعات هم به کارکردهایش اضافه شود.

در بخش بین‌المللی نمایشگاه که از ششم آبان‌ماه افتتاح می‌شود، ۱۰۰ رسانه از ۵۰ کشور جهان حاضر می‌شوند که در این میان عراق، افغانستان،ارمنستان و سوریه بیشترین حضور را دارند. بخش بین‌المللی در سال ۱۳۸۶ تنها با حضور ۲۷ رسانه از ۱۵ کشور شروع به کار کرده بود.

اتحادیۀ مطبوعات جهان اسلام هم در هجدهمین نمایشگاه مطبوعات تهران شروع به فعالیت می‌کند. مدیران نشریات اسلامی ۳۰ کشور جهان در نخستین اتحادیۀ مطبوعات جهان اسلام حضور دارند که از این تعداد ۲۳ نفر از کشورهای مسلمان و هفت نفراز کشورهای غیر مسلمان هستند.

امسال بخش سرای روزنامه‌نگاران شاهد برگزاری ۱۲ نشست و کارگاه علمی آموزشی با موضوعات مختلف اعم از تیترنویسی، احساس امنیت در رسانه و فضای مجازی، گزارش‌نویسی، مصاحبۀ خبری، رسانه‌های اجتماعی و انتخابات، چالش‌های روزنامه‌نگاری اینترنتی در ایران است.

در راهروهای نمایشگاه خلوتی غرفۀ روزنامه‌های پرتیراژ در روز نخست جلب توجه می‌کند، اما غرفه‌های خبرگزاری‌ها هر چند دقیقه یک بار با حضور یکی از مسئولان و اطرافیانشان شلوغ می‌شود و خبرنگاران خبرگزاری‌ها در به دست آوردن خبر و مصاحبه و از دست ندادن زمان رقابت می‌کنند. مدیر غرفۀ یکی از خبرگزاری‌های داخلی با نگاهی به نمایشگاه خلوت آهی می‌کشد و یادی از روزهای شلوغ و هم‌زمانی نمایشگاه مطبوعات و کتاب می‌کند که آن را این روزها دست‌نیافتنی می‌خواند.

در طبقۀ دوم تا پایان روز اول هنوز غرفه‌های نشریات دانشجویی و تخصصی و کودک و نوجوان پا نگرفته‌اند.

متفاوت بودن میزان فضای غرفه‌ها از دیگر مسائلی است که در نگاه اول جلب توجه می‌کند. خبرنگار یکی دیگر از روزنامه‌ها هم عنوان "نمایشگاهی در خواب" را به هجدهمین نمایشگاه مطبوعات و خبرگزاری‌ها اطلاق می‌کند و در ادامه می‌گوید: "اینجا تنها حسنش تجدید دیدارهاست".

در پایان روز اول نمایشگاه هنوز جان نگرفته و غرفه‌داران و مسئولان به امید روزهای آینده‌اند.

هجدهمین نمایشگاه مطبوعات، خبرگزاری‌ها و شبکه‌های اطلاع‌رسانی تهران از سوم تا دهم آبان‌ماه در محل مصلی تهران برگزار می‌شود.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنيد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

ژینوس تقی‌زاده در سال ۱۳۵۰ در تهران به دنیا آمد و در سال ۱۳۷۸ در رشته مجسمه‌سازی از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران فارغ‌التحصیل شد. خودش می‌گوید آثارش به یک شاخۀ هنری یا رسانۀ خاصی محدود نمی‌شود. او هنرمندی است که هنر خود را به شکل‌ها و صور مختلف نشان می‌دهد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب