ساجده شریفی

مادرانی که در زندگی اجتماعی، آرام و باوقارند، اما در پی پسر گم شده شان می توانند، شهری را به آشوب بکشند. مادرانی که پس از سال ها جدایی از همسرشان به هوای دیدن کودکشان باز می گردند و آنها که به خاطر فرزند دست از بزرگترین هدف زندگی شان می کشند. مادرانی که در برابر بمباران های هوایی، تن شان را حایل نوزادانشان می کنند. و آنها که در نبرد نابرابر پدر و پسر برای سهراب شان مویه می کنند. و هزاران هزار مادر دیگر که قصه شان به گوش ما نرسیده و هیچ گاه چشمی، صورت های نگران شان را تصویر نکرده است.

اما آیا تمام مادران زمین مانند مادران ما، باردار می شوند و می زایند و بزرگ می کنند و نگران می شوند و مهر می ورزند و تشر می زنند؟

"جلال ستاری" در کتاب "سیمای زن در فرهنگ ایران" می نویسد: "زنی که از همه جا رانده شده و جویای پناه امنی در کناری است، گوشه می ‌گیرد و اندک اندک تنها پاسدار کانون خانواده و حریم انس و یا همدم شان مرد می‌شود.

از ‌اینرو در چنین جوامعی، رابطه مادر- فرزندی مهمتر از رابطه زن و شوهری و رابطه پدر- فرزندی است و پیوند رحم، پیوندی اساسی است و بدین ‌جهت طبیعی است مادری که از بسیاری نعمات در جامعه محروم مانده، همه مهر و محبت خویش را نثار فرزند کند...

در نتیجه زن که جوهر همه ‌چیز است، به صورت سایه و شبح در می‌ آید و در نهایت زینت مرد می ‌شود. منتها گویا برای جبران و تلافی ظلمی که بر زن رفته، همسری که کارش فقط به همخوابگی و بارگرفتن و فرزند زادن، منحصر و محدود شده، به عنوان مادر قدر دیده است."

یک بار بیایید مرور کنیم کارتون ها و قصه های کودکی مان را که در تمام آنها زنان جادوگر نمی توانستند بچه دار شوند و از این رو دل سیاه بودند و به مادران، حسود و با تمام قدرت ابر انسانی، زندگی شان چیزی کم داشت.

و در آنها همواره، مادری گم شده بود و کودک از دره ها و کوه ها در پی یافتن مادرش می گذشت و همیشه کودکانی بودند که نامادری های بی رحم و زورگو، بدبختشان کرده بودند و آنهایی که در بدو میلاد، مادرانشان را از دست داده بودند و محروم از این موهبت، در تباهی و سیاهی، کودکی شان سپری می شد.

و ما چقدر می لرزیدیم که مبادا مادرمان گم بشود یا در هر دوری احتمال دادیم که مبادا بمیرد و ما هم مثل "کوزت" و "پرین" و "جک" و "زنبور عسل" و "ایکیوسان" و "رمی"  و "سیندرلا" و غیره بدبخت شویم و آن قدر از دلتنگی و کمبود مادر اشک بریزیم تا دق کنیم و بمیریم.

عنصری ناشناخته مثل گردی نامرئی در هوا یا الهام غیبی از آسمان، به هر دختری که تا به حال دیده ایم، اجازه خیالبافی دوران بارداری می دهد. چه بسیارعروسک هایی که تمام مهر کودکی شان را نثارش کرده اند و حتا یک بار هم از دهان پلاستیکی اش سپاسی نشنیده اند.

چه بسیار بچه گربه ها و قناری ها و جانورانی که با تمام وسواس نوجوانی، از سرما و گرما و قلدری و ناامنی غریبه ای پاسشان داشته اند. و چه بسیار خواهر و برادرزاده ها و بچه همسایه هایی که در پرستاری شان به کمال کوشیده اند و در لباس مادران جوان و به چشم پاره تنشان، بی توجه به گذر تند عقربه های ساعت، وقت صرفشان کرده اند. و همان هایی که با خواندن خبری کوتاه در روزنامه درباره کودکی اشک به چشم آورده اند و از شنیدن تلخی تقدیر بر مادری آه کشیده اند. این دختران همگی مادران بالقوه ای هستند که بر سینه این خاک قد می کشند و استخوان زنانگی می ترکانند.

مادران بالفعل هم بی شک، کمی پیشتر چنین دخترانی بوده اند. کدام یک از ما خاطره ای از تیمار داری های شبانه مادرش بر بالین کودک بیمار را در ذهن ندارد. از لالایی هایی که مثل وردهای جادویی ما را به شیرین ترین رویاهای ناممکن فرستاده است.

از پیشانی هایی که هر دم احتمال چین و چروکی از نگرانی مادرانه دیده می شود. برای مادران ما، سن فرزند حکمی در نقش مادری شان ندارد. آنها از نخستین لگدهای ضعیف ما بر پوسته رحمشان، مأموریت غیر ممکنی را آغاز می کنند که گویی تنها با مرگ از آن مرخص می شوند.

اینها غریزه ای است که در چرخه هستی نصیب انسان مادینه می شود یا به قول جلال ستاری، جامعه ای مرد سالار، برایش چنین لباسی می دوزد؟ آیا مادران این تکه از زمین با تمام مادران تکه های دیگر، نقش مشابهی را در صحنه های مختلف بازی می کنند؟  آنها چون می آفرینند، قدرت جادوگران نصیبشان می شود یا تمام این قصه ها از پیشینه مذهبی و عرفی ما بر می آید؟

آیا مادر خونی با مادری که کودکی را به فرزندی می گیرد، تفاوت می کند؟ آیا پدرها به قدر مادران در فرزند داری وارد نیستند؟ آیا هیچ گاه مردی هوس بچه دار شدن و شیر دادن و مادری ندارد؟...

پاسخ این پرسش ها از توان من خارج است و از مجال این صدا- تصویر نیز. اما این گزارش بهانه ای کوچک است تا ضمن ستایش تمام مادران زمین یک بار دیگر تمام این پرسش ها را مرور کنیم. باشد که برای عده ای شان پاسخ هایی درخور یابیم.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنيد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

موزه هنرهای معاصر یک ایستگاه فرهنگی بی مانند است در شهری بزرگ و در بهترین نقطۀ خیابان امیرآباد که بعدها نام کارگر به خود گرفت.

تازه که در سال ۱۳۵۶ بنا شده بود، شکل ساختمانش وسوسه انگیز بود و نیز مجسمه هایی که در محوطه اش قرار داشت. یک بنای خوابیده در نهفت خیابان امیرآباد، و پستی های پارک لاله که هنگام عبور از خیابان جلوه ای نمی فروخت.

اما وقتی کنار نرده های آن می ایستادی، و چشم بر درخت های سر به فلک کشیدۀ پارک می دوختی، بام ساختمان را می دیدی که بادگیرهای یزد را به خاطر می آورد یا کبوترخانه های اصفهان را. اما اینها که بر بام ساختمان بود همان بادگیرهای طبس و یزد و مناطق کویری خودمان بود که در تهران چاق تر و کوتاه تر شده بود یا سمبل دیگری که باید می رفتی و پیدایش می کردی؟

بعد، یک روز که به مناسبتی وارد ساختمان می شدی، از سمت راست، روی سرامیک های زیبا حرکت می کردی، از کنار تابلوهایی که به دیوار آویخته بود عبور می کردی تا به سالن بزرگ برسی. سالنی که عظمتش در بین گالری هایی که تا آن زمان دیده بودی بی نظیر بود و به نوبت خود به راهروهایی راه باز می کرد که وسیع بود و دو طرف آنها باز هم تابلوهای نقاشی.

وقتی راهروها به پایان می رسید وارد سالن های کوچک و بزرگ دیگری می شدی، همه تو در تو، عین داستان های کلیله و دمنه و هزار و یک شب، و تماشای تابلوها را ادامه می دادی و از این سالن به آن سالن می رفتی و بعد ناگهان خود را در همان جا می دیدی که وارد موزه شده بودی.

حیرت می کردی که از کجا رفتی و از کجا سر در آوردی، تعجب می کردی از طرح بنا و نرمی شیب که هیچ متوجه آن نشده بودی و عین پله های تخت جمشید بود که حتا با اسب هم می توانستی و می توانی از آنها بالا و پائین بروی.

پرس و جو می کردی و در می یافتی که این بنای با عظمت که بی ادعا و فروتنانه در پستی های پارک لاله نهفته، کار کامران دیباست. همان که بناهای پارک شفق و پارک نیاوران را هم طراحی کرده و شهر شوشتر را که نیمه کاره رها شد.

امروز که از کنار موزه هنرهای معاصر تهران عبور می کنی می دانی که کامران دیبا با همین چند اثر، یادگارهایی از خود به جا گذاشته که فراموش کردنشان ممکن نیست. بهترین شان ساختمان همین موزه. 

بیش از آنکه زیبایی بنا و شگفتی طراحی آن مطرح باشد، مرکزیت فرهنگی آن مطرح است. نمایشگاه هایی که در موزه هنرهای معاصر برپا می شود، هر نمایشگاهی نیست. همواره نمایشگاه هایش واقعه ای فرهنگی و هنری به شمار می آید و دید مخاطبانش را نسبت به پدیده های نو در عرصۀ هنر روزآمد می کند. تمامی نمایشگاه های آن درخور اعتنا و تمامی کتاب ها و آثار چاپ شدۀ آن منبع و مأخذی برای  دانشجویان و استادان هنر به شمار می آید. حتا جلسات سخنرانی اش از اعتبار و اهمیت بیشتری برخوردار است.

در چند سال اخیر که دکتر سمیع آذر اداره اش کرد واقعا برنامه هایش فکر شده تر از پیش هم بود. از جمله همین نمایشگاه گنجینه های موزه که پیش از آن در انبارهایش خاک می خورد و به نمایش گذاشته نمی شد، در آن زمان به نمایش گذاشته شد. گنجینه ای که شاید میلیاردها می ارزد و بجز یکی دو اثر آن همه در جمهوری اسلامی هم قابل نمایش دادن است. خوشبختانه این گنجینه بار دیگر به نمایش درآمده است.

در این نمایشگاه که تا روز ۱۵ تيرماه برپاست، حدود ۱۲۰ اثر اروپایی به نمایش درآمده است که مربوط به نقاشی و مجسمه سازی است. در این میان آثاری از جکسون پولاک، پیکاسو، اندی دارهول، ژرژ براک، سالوادور دالی و دیگر هنرمدان برجسته فرنگی که پیرو مکتب هایی چون کوبیسم، اکسپرسیونیسم، آبستره و مینی مالیسم بودند، دیده می شود.

اما مراسم افتتاحیه در مقایسه با دیگر نمایشگاه ها خلوت بود، هرچند این نمایشگاه نام های هنرمندان بزرگی را یدک می کشید، یک دلیل این موضوع می تواند زمان نزدیک آن به انتخابات باشد، چون بیشتر جوانان در کارزارها و سخنرانی ها حضور دارند و دلیل دیگر آن ممکن است تکراری بودن تعداد بیشتر تابلوهای نمایشگاه باشد که دو سال پیش نیز به نمایش درآمده بود.

با توجه به قیمت بالای این تابلوها و این که هیچ بیمه گری حاضر به بیمه این آثار نشده است، ضرورت موزه اختصاصی برای این آثار احساس می شود. این موضوع می تواند باب تازه ای در جذب گردشگران فرهنگی و هنری را باز کند.

کسانی که نام موزه هنرهای معاصر را برای این بنیاد فرهنگی برگزیدند، به یقین می خواستند اینجا مکانی باشد که بینش هنرمندان و علاقه مندان هنر را بر زمان کند. کاری که در سه دهه اخیر به خوبی از عهدۀ آن برآمده است.

در گزارش مصور اين صفحه که جواد منتظری تهيه کرده است، برخی از آثار اين نمايشگاه را می بينيم و نظر کارشناسان و هنرجويان در باره آنها را می شنويم.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنيد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

مثل خیلی چیزهای دیگر هم نام و هم شکل و قیافه این پارک هم عوض شده است. بخش بزرگی به بچه ها اختصاص یافته و بخشی هم به جوانان و گوشه ای برای بزرگترها و بازنشستگان. گوشه ای را هم  خانه فرهنگ و هنر و زمین فوتبال گرفته و در گوشه ای هم، جاهایی به  رستوران و فروش خوراکی ها اختصاص داده شده.

نخستین نام این پارک، باغ محتشم بود. اطلاعات بسیار دقیق در باره آن کم است. آن چه درباره تاریخچه اش می گویند این است که قدمت این پارک به دوران سلطنت ناصرالدین شاه قاجار بر می گردد.

مالک و بانی اصلی این پارک اکبرخان بیگلربیگی (متوفی ۱۳۰۷ ه.ق.) از مالکان و ثروتمندان طراز اول ایران در عصر ناصری و اجاره دار گمرکات شمال ایران بود. معروف است که غرس نهال‌های این پارک که امروزه درختان تنومندی شده‌اند و نیز خیابان کشی و احداث عمارت تابستانی واقع در آن که معروف به عمارت کلاه فرنگی است، همگی تحت نظارت شخص اکبر خان صورت گرفته ‌است.

این پارک پس از درگذشت اکبر خان از طریق ارث به تنها دختر زنده او رسید که در حباله نکاح پسرعموی خود، صادق خان اکبر محتشم الملک (سردار معتمد بعدی)، بود و از این تاریخ به باغ محتشم اشتهار یافت. بعدها در دوره پهلوی این پارک در ازای بدهی‌های مالیاتی به تصرف دولت درآمد و از آن تاریخ به عنوان پارک عمومی مورد استفاده اهالی شهر قرار گرفت.

وسعت اولیه این باغ چندین برابر مساحت فعلی آن بود، می گفتند بین دوازده تا ۱۵ هکتار ولی رفته رفته با توسعه شهر و خیابان کشی‌های اطراف از وسعت آن کاسته شد. در سی سال اخیر نیز با احداث بنای استانداری و شهربازی در محوطه آن، باز هم کوچک‌ تر شد که البته به تازگی تشکیلات استانداری به جای دیگری انتقال یافته و قرار است در محل قبلی آن در پارک شهر، ساختمانی جهت کتابخانه ملی رشت تدارک دیده شود.

در انتهای پارک هم رودخانه ‌ای هست که سابقا در آن ماهی می گرفتند ولی امروزه به دلیل ریختن فاضلاب های شهری و بیمارستانی به درون آن آلوده و غیر قابل استفاده است.

بعد از انقلاب همانطور که اسم بسیاری از خیابان ها و محله ها عوض شد، اسم پارک شهر هم به باغ قدس تبدیل گردید. اما اسم پارک شهر هنوز در ذهن ها باقیست.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنيد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

ماریا صبای مقدم

در میان ساکنین کشورهایی مانند ایران، اتیوپی، مصر، سودان، عربستان، کویت و... اعتقاد به زار به عنوان باد، روح یا موجود اثیری که در وجود آدمیان لانه می کند و سبب ناخوشی آنان می شود، وجود دارد.

زار کلمه ای است که در زبان فارسی وجود دارد و به جز شکل خاصی از آن در زبان امهریک (زبان حبشه قدیم)، در زبان های رایج هیچ یک از کشورهایی که در اعتقاد به زار سهیمند، وجود ندارد. در تمامی کشورهای فوق، اعتقاد به زار منجر به تشکیل گروه هایی می شود که در خلال برگزاری مراسم خاصی که با بخور، موسیقی و حرکات همراه است، در پی رهایی خود از زار هستند. 

شباهت های  حیرت انگیزی بین نحوه برگزاری مراسم زار در کشورهای مختلفی که در بسیاری موارد فاقد مرزهای مشترکند و در زمان حاضر نیز ارتباط گسترده اجتماعی و فرهنگی با هم ندارند، وجود دارد. این شباهت ها همراه با حضور غالب سیاهپوستان در میان مبتلایان زار و رهبران این گروه ها، می توانند نمایانگر این نکته باشند که زار از منطقه خاصی شروع شده باشد و با نقل و انتقال ساکنان آن منطقه به دیگر کشورها انتقال یافته باشد.

"زار" در زبان های امهریک (زبان قبایل امهارا در شمال مرکزی اتیوپی که از خانواده زبان های سامی است) به معنای "آسمان" و "خداوند" است و به اعتقادات اولیه بومیان برمی گردد. ممکن است که بعدها با  نفوذ ادیان دیگر و ظهور خدای یهودی، مسیحی و مسلمان تعبیر "خداوند" در میان بومیان تبدیل به جن و روح پلید و وجودی شیطانی شده باشد. 

یک اسطوره قدیمی اتیوپیایی می گوید که پس از اینکه حوا سی فرزند به دنیا آورد، از حسادت خداوند نگران شد. وقتی خدا از حوا خواست که فرزندانش را به او نشان دهد، حوا پانزده فرزند را که از بقیه زیباتر بودند، پنهان کرد.

خدا از این کار حوا عصبانی شد و برای تنبیه او، پانزده فرزندی را که حوا پنهان کرده بود، به نامرئی بودن ابدی محکوم کرد. این پانزده فرزند نامرئی تبدیل به زارها شدند و همواره سرنوشت خواهران و برادران قابل رویت خود را کنترل می کردند.

تاریخ دقیق مکتوبی از زار در ایران در دست نیست، اما بر اساس گفتگوهای من با بابازارها و مامازارها و زاری ها من به این نتیجه رسیدم که زار در ایران حداقل صد سال قدمت دارد.

از قرن شانزدهم تا قرن نوزدهم زنان و مردان سیاهپوست آفریقایی ناخواسته و در چهارچوب کارگر، غلام یا برده به بندرهای جنوب ایران وارد می شدند. برخی از این سیاهپوستان به مناطق دیگر فرستاده می شدند و برخی در جنوب به کار گرفته می شدند. با لغو قانون برده داری در دوره قاجار، به تدریج این تازه واردین به جامعه وارد شدند و به مرور با هویت و ملیت ایرانی خوگرفتند. اما پیوندهای خود با آفریقا را نیز از طریق حفظ موسیقی، رقص، و اعتقادات و آیین های گوناگون حفظ کردند.

به نظر می رسد که زار یکی از این اعتقادات است که در ابتدا از طریق آفریقایی ها به ایران آمده و بتدریج به بخشی جدانشدنی از فرهنگ مردم جنوب ایران تبدیل شده است. در بندرعباس و قشم، من هیچگاه به کسی برنخوردم که از زار بی خبر باشد، تحصیلکرده یا بی سواد، زن یا مرد، پیر یا جوان، ثروتمند یا فقیر همه و همه از وجود زار اطلاع داشتند.

برخی به آن اعتقاد داشتند و قوم و خویشی "زاری" داشتند، برخی آن را مسخره می کردند و برخی بی تفاوت به آن نگاه می کردند، اما همه از زار و مراسم مربوط به زار آگاه بودند. و این خود نشانه نفوذ عمیق این اعتقاد و مراسم در سنت های مردم جنوب ایران است.

قلمرو زار در ایران در طول زمان محدودتر شده، اما از میان نرفته است. در حال حاضر مراسم زار در بوشهر برگزار نمی شود، اما در بندرعباس، قشم و میناب برقرار است. پیش از انقلاب و پس از انقلاب محدودیت هایی در زمینه برگزاری مراسم زار از طرف دولت های وقت، اعمال شد.

بخشی از این ممنوعیت ها در جهت مبارزه با خرافات بود و زار به نوعی در قلمرو خرافات به حساب می آمد. به میان آمدن علم پزشکی و ایجاد بیمارستان و مراکز درمانی نیز ممکن است در کاهش وابستگی مردم به روش های سنتی معالجه تاثیر گذاشته باشد. این عوامل ممکن است در کاهش شماره افراد یا خلاصه کردن مراسم تاثیر گذاشته باشد، اما باعث از میان رفتن زار نشده است.

از آن جایی که قربانیان زار غالبا زنان و فقرا، یعنی حاشیه نشینان اجتماع، هستند، برخی افراد به مراسم زار به عنوان صدایی برای به حاشیه رانده شدگان نگاه کرده اند. فرصتی که در آن، آنان که همیشه در کنار قرار گرفته اند، به مرکز توجه تبدیل می شوند.

گروهی نیز به این اعتقادات و مراسم به عنوان بازی و راهی برای ارضای خواسته های سرکوب شده مادی، اجتماعی و روانی نگاه می کنند. تا به امروز در ایران تحقیق دقیقی از دیدگاه علمی یا پزشکی به زار نشده است، تقی مدرسی در نوشته ها و پایان نامه خود به ضرورت بررسی روانشناختی زار اشاره می کند، اما جوابی نمی یابد.

قدر مسلم زار فرصتی برای رها کردن تنش ها، هرچند موقتی فراهم می کند، فرصتی که در خلال آن ساختار خانوادگی، اجتماعی یا سیاسی دچار دگرگونی نمی شود و بدین طریق زار به نوعی به تقویت نظام ها و چهارچوب های حاضر کمک می کند. ممکن است زار به نظر بازی یا بیماری یا فرصتی برای فرصت طلبان به نظر بیاید، اما قدر مسلم در اعتقادات بخشی از ایرانیان سواحل جنوب نقش مهمی دارد.

گزارش تصویری این صفحه در باره اعتقاد به زار در جنوب ایران و شیوه های مداوای آن است.

* با تشکر از شراره ایزدی راد و احمد بازماندگان قشمی،  درحوزه هنری استان هرمزگان.

  برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنيد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

مجموعه عکس

حتی اگر کسی فیلم بمانی را ندیده باشد، نام ایلام برایش همزاد فقر و جنگ است و یادآور خودسوزی زنان و دختران که زاییده این دو است. اما اگر کسی هم "بمانی" و هم "ایلام" را دیده باشد، می داند که روایت مهرجویی همه واقعیت نیست.

هنگام سفر به ایلام، آن چه قبل از فقر یا اثرات جنگ یا خودسوزی زنان و دختران دیده می شود، طبیعت زیبای استان و آثار تاریخی شگفت انگیزی است که همه جا پراکنده اند و اگر کسی به خود زحمت دهد و یکی دو کتاب جغرافیایی را ورق بزند، می فهمد که این استان امکان زیادی برای توسعه صنعت، کشاورزی، دامداری و گردشگری دارد و درمی یابد که ایلام روی دریایی از نفت و گاز خوابیده است.

با این وجود، اگر مردمان این استان مختصری به خود بجنبند و مرکز نشینان نیز یاری کنند، می توانند خیلی زود عوارض جنگ را پشت سر گذارند و زندگی خویش را از این رو به آن رو کنند. اما تحقق این خواسته، بیش از هرچیز نیازمند مثبت اندیشی است.

در واقع، تصویر مکرر فقر اقتصادی و فرهنگی به بازتولید نوعی منفی نگری انجامیده است که مدیران را از چاره مشکلات ناامید، سرمایه گذاران را از سرمایه گذاری پشیمان و حتی گردشگران را از سفر به این استان منصرف می سازد.

انگار ایلام باید تابلویی از فقر و نابسامانی باقی بماند تا وعده رفع محرومیت از آن اسباب محبوبیت عده ای را فراهم آورد و برای برخی دیگر زمینه مطالعات جامع شناسانه یا تظاهرات روشنفکرانه باشد. 

شگفت که انبوهی از ایلامیان نیز افق آینده را تیره و تار ترسیم می کنند و هر تلاشی برای دگرگونی اوضاع و احوال را عبث می پندارند. من ایلامیان بسیاری را دیده ام که وقت گفت و گو با دیگران، بیش تر از معایب دیار خود می گویند تا از محاسن آن؛ و چنان مخاطب را از دیدار سرزمین شان دلزده می کنند که اگر یک مأموریت شغلی نبود، هرگز فکر سفر به این استان را به ذهنم خطور نمی دادم. پس با اکراه تمام رفتم، اما وقتی بازآمدم، شوق دیدار دوباره ایلام رهایم نمی کرد.

آن چه در آلبوم تصویری این صفحه آمده، نگاهی متفاوت به استان ایلام است. نگاهی به طبیعت و تاریخ که بزرگ ترین داشته های این سرزمین برای پیشرفت و آبادانی است. آن روی سکه را که تصویر جنگ و فقر است، بسیار دیده ایم.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

جواد منتظری

زمان بسیار زیادی از کشف اولین تجربه های بصری انسان در غارهای آلتا میرای اسپانیا گذشته است. اما تجربه انسانی نشان می دهد که بشر هنوز هم میل شدیدی به نشان دادن تمایلات درونی خود در قالب فرم های بصری دارد. این تجربه ها و دست ساخته ها فارغ از جریانات نوین و معاصر آکادمیک هنر، نشان از میل به باز نمایی آنچه که در درون او نهفته است و یا بر او رفته است، دارد. 

جمعه گذشته، ۲۵ اردیبهشت، نخستین جشنواره هنرمندان خود آموخته ایران در زادگاه مکرمه قنبری، نقاش خود آموخته مازندرانی، در روستای دریکنده برگزار شد.

مکرمه قنبری زنی روستایی بود که بدون هیچ آموزشی در هنر به صورت خود انگیخته شروع به نقاشی کرد و بعدها از سر توجه فرزند و دیگر هنرمندان شهرتی جهانی یافت. این شهرت تا به آنجا گسترش یافت که آکادمی سلطنتی هنر سوئد او را در سال ۲۰۰۱ به عنوان زن سال برگزید و شرکت فیلم فاکس آمریکا تصمیم به ساخت یک فیلم از زندگی او را گرفت.

فیلمی که اگر چه تمهیدات اولیه تهیه آن انجام شد، اما به دلیل پاره ای مشکلات هنوز به مرحله اجرا در نیامده است. او که روزی نقاشی هایش را از ترس خجالت هم ولایتی هایش زیر تختخواب خود پنهان می کرد، اینک خود و روستایش قطبی برای گسترش و حمایت از هنرمندانی نظیر او شده است.

علی بلبلی، فرزند مکرمه که خود نقاش و موسیقی دان است، می گوید: "در هر سالگرد مادر، جمعیت انبوهی در روستای دریکنده گرد هم می آمدند. همین ازدحام باعث شد، تا ما به فکر یک فستیوال در باره مکرمه برسیم. تا این که یک سال پیش اولین پایه های انجمن دوستداران مکرمه شکل گرفت".

همزمان با شکل گیری انجمن دوستداران مکرمه که تعدادی از استادان دانشگاه های هنر، پژوهشگران و هنرمندان در آن عضویت داشتند، پیشنهاد برپایی جشنواره هنرمندان خود آموخته توسط دکتر حمید سوری ارائه شد که انجمن از آن حمایت کرد.

حمید سوری که از اعضای شورای خانه موزه مکرمه است، گفت: "پیشنهاد دادم به جای برگزاری سالگرد در هر سال و معرفی مکرمه، موضوع هنرمند خود آموخته را در دستور کار قرار بدهیم و آنها را شناسایی کنیم؛ مراسمی برگزار کنیم که محوریت با مکرمه باشد، اما فراتر از محدوده یک شخص باشد".

نخستین جشنواره هنرمندان خود آموخته در دو بخش به اجرا در آمد. بخش اول که در خانه هنرمندان تهران برگزار شد، شامل یک همایش در باره هنرمندان خود آموخته بود. آیدین آغداشلو، دکتر حمید  کشمیر شکن، دکتر شیوا دولت آبادی، دکتر بهنام کامرانی، دکتر محمد صنعتی، دکتر جهانگیر کازرونی و دکتر حمید سوری که دبیر جشنواره هم بوده است، به سخنرانی پرداختند و در بخشی دیگر قطعات موسیقی توسط گروه کر "ریرا" با رهبری علی بلبلی به اجرا در آمد.

روانشناسی هنر خود شکوفا و آثار این دست از هنرمندان، مطالعات فرهنگی بر نقاشی های خودآموخته، خوانش فمینیستی از آثار مکرمه، این که چرا باید به این نوع از آثار پرداخت، از جمله موضوعاتی بوده که در سخنرانی ها مطرح شده است.

بخش دیگر این جشنواره که در واقع، قسمت اجرایی آن بوده، در روستای دریکنده، زادگاه مکرمه، ادامه یافت. در این بخش داوطلبان زیادی برای نقاشی به آن روستا رفتند و سعی در اجرای نقاشی کردند. افزون بر نقاشی، موسیقی و هنر مفهومی یا "کانسپتوال آرت" نیز از دیگر شاخه های هنری بود که در جشنواره به اجرا در آمد.

علی بلبلی اظهار امیدواری می کند که در سال آینده، بخش موسیقی خود آموخته ها را به صورت  جدی در جشنواره شرکت بدهند و در همین باره با احمد پژمان، موسیقی دان نامی ایران هم رایزنی هایی صورت گرفته است. او در ادامه می افزاید: "یکی از دلایل برگزاری چنین جشنواره ای، این بود که متوجه شدیم افراد زیادی هستند که نقاشی می کنند و کسی هم از آنها خبری ندارد. اینها هنرمندانی هستند که جامعه از حضور آنان بی خبر است."

دکتر حمید سوری، پژوهشگر هنر و دبیر جشنواره اعتقاد دارد: "هنرمندان خود آموخته تا حد ممکن فارغ از تأثیرات آموزشی رسمی هنر، تاریخ هنر و  سبک ها، دغدغه ها ی شخصی خود را بیان می کنند.

این دغدغه ها و  نگرانی ها شامل اتفاقاتی است که بر آنها گذشته و نیز چیزهایی را که از پیرامون خود در شکل اسطوره، شعر و  ضرب المثل دیده اند، خیلی ناب تر از دیگران به تصویر می کشند. و اگر جدی گرفته بشوند، برای روان شناسان، جامعه شناسان، انسان شناسان و کسانی که در علوم انسانی جوامع را مورد بررسی قرار می دهند، مایه هایی ناب وجود دارد.

یک منبع غنی برای شناخت انسان و دغدغه های موجود در میان جامعه فرهنگ و توده. از این جهت پرداختن به هنرمندان خود آموخته، پرداختن به انسان معاصر است؛ پرداختن به دغدغه ها است، به منطقه، محله، شخص، فارغ از گرایش های مد رایج."

قباد شیوا، ابراهیم جعفری، محمد باقر ضیایی، بهروز امیری از جمله هنرمندانی بودند که در جشنواره حضور داشتند که در این بین، دو هنرمند آخر دو اثر مفهومی را در جشنواره به اجرا در آوردند.

جشنواره هنرمندان خود آموخته رقابتی نیست و تنها به معرفی این دست از هنرمندان پرداخته و پیگیر کارهایشان می شود.

دبیر جشنواره در این باره گفت: "اگرچه این جشنواره رقابتی نیست، کارها توسط هیئت داوری که از هنرمندان مشهور هستند، انتخاب می شود. سپس در یک نمایشگاه به نمایش در می آید و اگر متوجه شویم کارهای هنری او تداوم دارد، در بایگانی خود آموخته ها نگهدار ی می شود و بعد برنامه هایی برایش تدارک دیده خواهد شد."

اما به علت نوپایی جشنواره و نیز نبود بودجه کافی، برپا کنندگان هنوز در باره چگونگی و جزئیات کارهای آینده خود به نتیجه نرسیده اند. حمید سوری دبیر جشنواره در این باره می گوید: "بسته به امکاناتی که بتوانیم جلب کنیم، فعالیت ما گسترده خواهد شد. فعلا هیچ بودجه ای نداریم و اگر هرچه این بودجه توسط خیرین و نهادها وارد جریان بشود، می توانیم بانی انتشار و معرفی هنرمندان اینچنینی شویم."

او ادامه می دهد: "حتا اگر هیچ بودجه ای هم نداشته باشیم، تصمیم به جمع کردن آثار هنرمندان خود آموخته از اقصی نقاط کشور داریم، تا همه پژوهشگران بتوانند به آن دسترسی داشته باشند. اما روشن است که با وجود بودجه، این موضوع خیلی جدی تر و حرفه ای تر پیش خواهد رفت".

نخستین جشنواره هنرمندان خودآموخته ایران، اگرچه چه تازه پا به حیات گذاشته، اما در همین ابتدای امر نشانه های سر آغاز یک جریان هنری را در خود دارد. جریان هنری ای که از هیچ دانشگاهی نیامده، در هیچ مکتب و مرام و سبکی درس نگرفته و تنها به بازنمود آن چیزی می پردازد که در آن زیسته است.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنيد.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب