مهراوه سروشیان

مجموعه عکس

فقط اهالى فين و خاوه اجازه دست زدن به قالى را دارند

در گذشته بر فراز این کوه ها آتشکده هایی بوده که مردم پیش از گرویدن به اسلام در آنها گرد می آمدند و نیایش می کردند. ظاهرا به سبب همین نیایشگاه های کوهستانی، رشته کوه های اینجا را " اردهار" یا "اردهال" به معنای رشته کوه یا رشته کوه مقدس نامیده بودند. اردهال از دو واژه "ارد" به معنای پاکی و تقدس و "هال" به معنای کوه و رشته کوه است.

مردم فین کاشان بعد از گرویدن به اسلام در سال ۱۱۳ هجری قاصدی را به مدینه نزد امام محمد باقر فرستادند و  از او درخواست پیشوایی کردند. وی نیز فرزند خود سلطان علی را رهسپار ایران و شهر کاشان کرد. امامزاده به کاشان رسید و در محله فین بزرگ ساکن شد.

امامزاده سلطان علی تابستان ها به دلیل گرمی هوا به منطقه اردهال می رفت. چند سالی اوضاع بدین صورت بود تا این که نفوذ او در بین مردم زياد شد و حاکم اردهال که زرین کفش نام داشت از اين نفوذ وحشت كرد.

زرین کفش با دستور والی قم تصمیم به کشتن امامزاده سلطان علی گرفت و به امام و یارانش در دربند ازناوه حمله کرد و در جنگی ۱۰ روزه که در اوایل مهر ماه رخ داد با وی رویارویی کرد .

روايت است كه در این جنگ نیروهای امامزاده سلطان علی بسیاری از افراد دشمن را از بین بردند تا اين كه زرین کفش حیله ای اندیشید و چهل تن از زنان و دختران کلجاری را برهنه به میدان جنگ فرستاد. امامزاده عقب نشینی کرد و در پناه سنگی در دربند ازناوه به نماز و دعا پرداخت. در این هنگام افراد والی به امامزاده سلطانعلی و یارانش حمله کردند و آنها را به قتل رساندند.

خبر شهادت به مردم کاشان و محله فین رسید. مردم فین کاشان چوب و چماق به دست راه افتادند امامزاده سلطان علی را در قالیچه ای پیچیدند و در نهری کنار شاهزاده حسین غسل داده و سرو سینه زنان در حالی که چوب و چماق به دست داشتند در اردهال به خاک سپردند .

اما بررسی های تاریخی نشان می دهد مراسم قالی شویان ریشه در آیین های مهرپرستی ایرانیان باستان دارد. با ظهور دین اسلام، برخی از آیین های نیک ایرانیان در میان مسلمانان نیز رواج پیدا کرد.

واقعه كشته شدن علی بن محمدباقر که در جمادی الثانی سال ۱۰۶ قمری اتفاق افتاده هم زمان با دومین هفته مهرماه سال شمسی بوده که آیین جشن و پایکوبی مهرگان در ایران برپا می شده است .

مردم فین در اين دوره آیین خاصی به نام جشن آبریزان برگزار می کردند. گفته مى شود به هنگام اين واقعه، مردم سرگرم برگزاری جشن بودند اما به محض شنیدن خبر كشته شدن امامزاده سلطان على خود را به مشهد اردهال رساندند و از آن سال به بعد همه ساله در همان تاریخ (دومین جمعه مهرماه) مراسم قالیشویان را که شباهتی با جشن آبریزان و آیین مهرگان دارد برگزار می کنند.

برخى معتقدند كه اين قالى نشانه همان قالى اى است كه پيكر امامزاده سلطان على در آن پيچيده شد و شستن قالى به ياد مراسم غسل اوست. در مراسم حمل اين قالى تنها اهالى روستاى خاوه و فين اجازه دست زدن به آن را دارند. ديگر عزاداران شركت كننده فقط مى توانند در نوحه خوانى و سينه زنى ها شركت داشته باشند.

بنای اوليه امامزاده سلطانعلی به اواخر قرن چهارم هجری می رسد اما اصل حرم امامزاده متعلق به سال ۹۵۰ هجرى و موقوفه شاه طهماسب سوم صفوى است.

  برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنید

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

به پیشنهاد دوستی برای دیدن ترنا بازی به تاتر شهر رفتم. وقتی از پله های کافه تریا پایین رفتم احساس کردم وارد جائى شده ام متعلق به حداقل ٦٠ سال قبل. جایی که پیش تر فقط در فیلم های فارسی دیده بودم.

فرشی پهن بود و تعدادی کلاه مخملی بر روی نیمکت نشسته بودند. دستمال پیچیده ای در دست یکی از آنان بود و شخصی که جلوی مردم ایستاده بود افرادی را صدا می زد. آنان می نشستند و دستشان را پیش می آوردند و کسی که آن طناب به دستش بود بر کف دست آنها ضربه می زد.

گاهی به جای ضربه زدن حاضرین را به فرستادن صلوات دعوت می کرد. کسانی که مشغول بازی بودند آنقدر جدی رفتار می کردند که گویی به عمل مقدسی مشغول اند.

ترنا چیست؟

قدیم تر در ماه رمضان مردان بعد از افطار در قهوه خانه برای بازی ترنا دور هم جمع می شدند. ترنا شباهت زیادی به یک نمایش داشت که در آن مسائل محله و اخبار روز و سیاست هم گاه به گاه مطرح می شد.

به قهوه خانه ای که در آن ترنا برگزار می شد دکه می گفتند و به صاحب قهوه خانه دکه دار.  در وسط قهوه خانه نیمکتی روبروی جمعیت می گذاشتند به نام تخت ترنا. خود ترنا هم پارچه اى ضخیم و کتان مانند بود که آن را لوله می کردند ، به طول حدوداً یک متر و نیم و قطر چند سانتیمتر . پارچه تبدیل به تسمه اى سنگین مى شد که با یک نخ کشی محکم و مقاوم، مقاومت تسمه را تضمین می کردند.

سر تسمه ، آن قسمت که قرار است بر کف دست بنشیند، تقریباً دو برابر کف یک دست ، پهن و سنگین بود که گاهی به وسیله چرمی که لابه لای ”کفى“ کار مى گذاشتند ، آن را سنگین تر و چابک تر و خوش صداتر مى کردند . به حکم شاه ترنا بر کف دست کسی که بر تخت نشسته و دستش را برای خودن ترنا دراز کرده می خورد.

مردم دسته دسته به قهوه خانه یا همان دکه می آمدند برای شرکت در ترنا. صاحب دکه یا بانی ترنا شخصی را به عنوان شاه انتخاب می کرد و شاه هم وزیری را که در ترنا نقش ترنازن دارد را بر مى گزید. وبازی شروع می شد.

شاه به تناوب یکی از حاضرین را صدا می زد (یا در اصطلاح ترنا پیش می کرد). شخص پیش شده بدون هیچ حرفی می آمد و بر تخت ترنا می نشست و کف دستش را به طرف شاه می گرفت. شاه به وزیر امر می کرد که ترنا بزند.

نقش شاه در این بازى این است که با اطلاع از اوضاع محل و آشنائى با حاضرین احکام سنجیده اى صادر کند که از یکسو اسباب سرگرمى جمع باشد و از سوى دیگر به قدر امکان به رتق و فتق امور محله کمک کند. او گاهی از شخص پیش شده چیزى مى خواهد و گاهی هم دستور ترنا زدن می دهد.

تمام حاضرین در بازی شرکت می کنند. بازی ترنا گاهی ساعت ها به طول می انجامد. بانی مراسم برای جالب تر کردن بازی کسانی را برای اجرای هنرشان دعوت می کند تا مراسم را برای حاضرین دلچسب تر کند.  اكثراً در بازی غزلخوان، شاهنامه خوان و یا پرده خوانى هست که در میان ترنا به ارائه هنر می پردازد.

مقررات ترنا

ترنا قهوه خانه را به صحنه نمایش و حاضرین را به اشخاص نمایش تبدیل می کند. ترنا بازان اصیل و قدیم تهران لفظ ترنا را ترنه تلفظ می کردند و هرگز کلمه بازی را برای آن به کار نمی بردند . عنوان ترنابازی ، توهین آمیز و نشانه نااهلى گوینده محسوب مى شد : ” احمد آق ابرام ترنا داره“ یا ”امشب مى ریم ترنا.“

کسی که به عنوان شاه انتخاب می شد باید سخنور بود و توانایی اداره بازی و حکم کردن را داشت و مى توانست خوب و عادلانه حکم کند . حکم شاه لازم الاجرا بود و اگر کسی توانایی اجرای حکم را نداشت در محله سرافکنده مى شد. برای همین شاه همیشه باید متوجه این قضیه بود که حکمش متناسب با شخص پیش شده باشد.

وزیر کسی بود که مهارت زیادی در زدن ترنا داشت. ترنازن باید در هنگام زدن ترنا پای راستش را از زمین بلند مى كرد که بتواند ترنا را درست بر کف دست کسی که حکم به نامش است بنشاند . چرخاندن ترنا بدور سر نشان دهنده اهمیت کسی بود که برای ترنا خوردن بر تخت نشسته. هر چه وزیر ترنا را بیشتر مى چرخاند آن شخص صاحب مقام بالا تری بود.

سید و صغیر و پیر ترنا نمی خوردند. اگر سیدى بر تخت مى نشست باید دستش را مشت مى كرد تا شاه متوجه شود و حکم زدن ندهد. اگر بزرگی بر تخت مى نشست جمع با فرستادن صلوات شاه را متوجه مقام پیش شده می کردند.

از دیگر مراسم قدیمى ترنا گلریزان بود. در این بخش به حکم شاه برای تهیه دارو، تهیه جیزیه و ...  به طور کل برای کمک به کسانی که توانایی مالی کمتری داشتند محکومین مبلغی را که شاه حکم مى کرد در کاسه ای که بر سردر قهوه خانه گذاشته می شد مى ریختند.

آبدار باشی هم در تمام مدت مشغول پذیرایی از میهمانان بود. شب آخر ماه رمضان را شب وداع می گفتند و ترنا تا رمضان سال بعد توقیف می شد به امید این که تا سال آینده به لطف ترنا گره از کار همه باز شود.

به دلیل شباهت هایی که مراسم ترنا به میر نوروزی دارد بعضى معتقدند که ترنا شکل اسلامى شده مراسم میر نوروزی است.

در عهد شاهنشاهان ساسانی به افراد مملکت حق داده شده بود که در آیین میر نوروزى، ارکان سلطنت و اجزای حکومت را آزادانه نقد کنند .

امیر نوروز ، در پنج روز اول سال، شاه بود، وزیر بود ، صاحب حکم و قلم و شمشیر بود . و با این هیبت حکومتى و هیئت نمایشى در شهر مى گشت و یک سال فرمانفرمایى شاه وقت و حکومت حاکمان و قضاوت قاضیان را با شیرین کاری و طنز مورد انتقاد قرار مى داد.

اما این که چه بر سر میر نوروزی آمده و چطور در سده اخیر سر از قهوه خانه ها در آورده و با شلاق و صلوات ترکیب شده هنوز مشخص نیست.

در روزگارى که رادیو و تلویزیون در خانه ها نبود ترنا نه تنها سرگرمی لذتبخشی برای مردم به شمار می رفت بلکه در میان بازی توسط بزرگان و ریش سفیدان هم براى مردم حکایت و اندرز گفته مى شد و هم خبرهاى مهم به گوش آنها مى رسید.

امروز اما ترنا فقط به عنوان نمايش اجرا مى شود. گزارش تصويرى اين صفحه از اجراى اخير آن در تئاتر شهر تهران است.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

خورشید گرم اواخر شهریور آرام آرام اشعه نورانی اش را از آسمان می چیند، هنوز چند دقیقه ای تا اذان مغرب فرصت باقیست. شهر کوچک خور، چسبیده به شهر لار،  که از چند دقیقه قبل در سکوت قبل از افطار یکی از روزهای ماه رمضان فرو رفته، ناگهان به جنب و جوش در می آید .

از هر خانه یک نفر در حالی که سینی ای پر از غذا در دست دارد خارج می شود و به سمت خانه همسایه می رود. شهرام، ۲۴ ساله، بردن غذا برای همسایگان را یکی از رسوم کهن و ارزشمند مردم این قسمت از ایران می داند: "در بین مردم لارستان و شهرهای تابع بنا به یک رسم قدیمی خانواده ها تنها برای اعضاى خودش افطاری حاضر نمی کنند بلکه آنقدر غذا می پزند که بتوانند به همسایگان هم مقداری از غذای افطاری خودشان را بدهند."

نگاه شهرام كه از گفتن این جملات مالامال از غرور است به سمت گلدسته مسجدی که کمی جلوتر سر به آسمان کشید می چرخد "در عین حال هر خانواده سعی می کند مقداری از غذای افطار خود را برای مردم نیازمند بفرستد تا در تمام سفره های شهر، غذایی برای خوردن وجود داشته باشد. بخشی از غذای هر خانوار هم به مسجد محل فرستاده می شود تا مبادا كسى که مهمان خانه خدا شده بدون افطاری بماند."

لارستان یکی از شهرستان‌های جنوبی استان فارس است  طبق سرشماری سال ۱۳۸٥، جمعيت آن ۲۹۹٫۲۴۸ نفراست. به جز شهر لار که مرکز این شهرستان است و چند بخش این ناحیه، اهالی بسیاری از شهرها، بخش ها و دهات توابع آن  مسلمانان اهل سنت هستند. به همین سبب گاهی دور یک سفره افطار، گروهی از مسلمانان شیعه در کنار مسلمانان سنی قرار می گیرند.

اما برای باز کردن روزه میان این دو تفاوت هایی وجود دارد. محسن یکی از شیعیان لار در مورد این اختلاف اینگونه توضیح می دهد "اهل سنت هنگام غروب خورشید یعنی زمانی که قرمزی آسمان در حال ناپدید شدن است اذان مغرب می گویند و افطار می کنند اما شیعیان برای احتیاط اذان مغرب را پس از تاریکی کامل آسمان می گویند. بنابراین این احتیاط موجب می شود تا در زمان افطار این دو گروه چند دقیقه اختلاف وجود داشته باشد."

"با وجود آن که لارستان یکی از ثروتمندترین و بزرگ ترین شهرستان های استان فارس به حساب می آید برای حل بسیاری از مشکلات شهری خود محتاج کمک های مردمی است." این  جملات را پیرمردی كه صورت پر چىن اش از دانه های درشت عرق خیس شده و دستش را سایبان چشمانش كرده مى گويد.

او ادامه مى دهد: "ما اغلب امور شهرستان را با کمک های مردمی حل وفصل می کنیم. از آسفالت خیابان گرفته تا لامپ چراغ های برق در خیابان ها و معابر عمومی. همه و همه از پول مردم محلی درست می شود؛ نه دولت توجهی به این شهرستان دارد و نه ما امیدی به کمک آن." 

حرف های این پیرمرد نه فقط در مورد لار بلکه در مورد اكثر شهرها و بخش های تابع آن نيز صادق است. دو شهر مهم این شهرستان، اوز و گراش، جزء آباد ترین و مدرن ترین شهرهای منطقه با امکانات شهری زیاد است که تقریبا همه آن با کمک های نقدی مردمان محلی مقیم شیخ نشین های خلیج فارس  به دست آمده است.

این مردمان که پدرانشان ده ها سال پیش برای کسب و کار به شیخ نشین ها رفته بودند و بسیاری اینک از ثروتمندان این شیخ نشین ها هستند، باعث اصلی رونق و آبادانی سرزمین آبا و اجدادی خود شده اند.

در سطح محلی هم مردم این شهرستان این خصلت را حفظ کرده اند و از هر فرصتی برای جمع آوری کمک های مردمی استفاده می کنند. یکی از این فرصت های مناسب ماه رمضان است.

گروهی از زنان به همین سبب در دونوبت؛ یک بار در یکی از جمعه های اول ماه و مرتبه دوم در جمعه ای در آخر ماه رمضان با برپایی سفره های افطاری و تهیه غذاهای محلی به جمع آوری کمک های مردمی می پردازند تا به بهانه ماه رمضان آموزه نوع دوستی و انسانیت را در جامعه و محله کوچک شان نهادینه سازند.

گزارش مصور اين صفحه از تجمع افطار يكى از همين جمعه ها در شهر خور است.

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

آزاده نوری

كيهان كلهر از شناخته شده ترين چهره هاى موسيقى ايران در خارج از كشور است. به خاطر پيچيدگى شرايط اجراى كنسرت هاى موسيقى در ايران بيش از سه سال از آخرين اجراى او در تهران مى گذرد. اما برنامه هاى او در بيرون از ايران بيشتر و پربارتر از پيش ادامه دارند.

تكنوازى او در دانشگاه ييل، همنوازى اش با گروه جاده ابريشم در ژاپن و اجراهايش در لبنان و مصر بخشى از برنامه هاى متعددى هستند كه روز بيست و هفتم سپتامبر با برنامه اى در بزرگداشت مولانا در سالن بيست هزار نفرى هاليوود بال درلس آنجلس پى گرفته شد.

با کیهان کلهر ساعاتى پيش از عزيمتش به آمريكا و یک ساعت از نیمه شب گذشته، درست زمانی که چمدان ها را جلوی خانه اش در کرج چیده ديدار مى كنم تا از چند و چون برنامه ها بپرسم.

كلهر از برنامه بزرگداشت مولوى گفت که شامل موسیقی و چند سخنرانی کوتاه است و با هدف محکم کردن پیوندهای فرهنگی ایرانیان مهاجر و مردم لس آنجلس و در همراهى با موسيقى پردازانى از اطراف جهان فراهم آمده است.

کیهان کلهر به همراه گروهش با خوانندگی حمیدرضا نوربخش، یویوما و گروه جاده ابریشم با اجرای قطعه اى از او به نام 'شب های فیروزه ای نیشابور'، گروهی از دراویش قادری سراوان، نور محمد دُرپور دو تار نواز خراسانی و دراویش مولانا از حلب سوریه به خوانندگی شیخ حمزه شکور در این برنامه به اجرای قطعاتی مى پردازند. 

بعد از این برنامه کلهر به همراه گروه خودش که نوازندگان آن سیامک آقائی (سنتور)، سیامک جهانگیری (نی)، فريبرز عزیز (تار)، صهبا مطلبی (تار) و بهروز جمالی (تنبک) هستند و به خوانندگى حمید رضا نوربخش دو برنامه موسیقی ایرانی در سالن کارنگی هال نیویورک و مرکز هنرهای زیبای بوستون اجرا خواهند كرد.

کلهر متولد سال ۱۳۴۲ کرمانشاه است. کار موسیقی را از ۵ سالگی شروع کرد و مدتی با گروه شیدا همکاری داشت. او از ۱۷ سالگی به ایتالیا رفت و سپس در رشته آهنگسازی از دانشگاه کارلتون اتاوا (کانادا) فارغ التحصیل شد.

او با هنرمندان مختلفی از سایر کشورهای جهان همکاری داشته است. یکی از قدیمی ترین همکاری هاى او كه بیش از نه سال از آن می گذرد، با هنرمند سیتار نواز هندی، شجاعت حسین خان، در مجموعه كنسرت ها و سى دى هاى غزل بوده است. مجموعه غزل یک بار نامزد جایزه معتبر گرمی شده است.

پروژه بعدی همکاری کلهر با هنرمند سرشناس یویوما در گروه جاده ابریشم بود كه نوازندگان و موسيقى پردازانى از كشورهاى مسير جاده ابریشم را براى معرفى موسيقى اين بخش ازجهان به دور هم گرد آورده بود . کلهر قطعه ای با نام شب های فیروزه ای نیشابور براى اين گروه ساخته که تا به حال بارها توسط این گروه اجرا شده و بخشى از برنامه اخیر او در لس آنجلس نیز هست.

اجراهایی با ارکستر فیلارمونیک نیویورک و کوارتت کرونوس هم از همکاری هاى دیگر او با گروه هاى بين المللى به شمار می آید. كلهر به تازگی فصل تازه ای نيز در موسیقی خود باز کرد و با یک نوازنده باقلامای ترک به نام اردل ارزنجان برنامه هایی در کشورهای مختلف اجرا کرده است. حاصل این همکاری آلبومی با نام the wind  است که در ایران به عنوان تا بی کران دور دست منتشر شده است. 

در ایران، برنامه های موسیقایی کلهر به تکنوازی ها و همکاری با حسین علیزاده، محمد رضا شجریان و همایون شجریان خلاصه شده است. کنسرت های متعدد این گروه چهار نفره و آلبوم های شب، سکوت، کویر (همکاری محمدرضا شجریان و کلهر)، زمستان است، بی تو به سر نمی شود و فریاد (همکاری گروه چهار نفره) حاصل این همکاری هاست.

اولین اجرای این گروه چهار نفره در زمستان ۱۳۷۹در دانشگاه کالیفرنیا انجام شد. کلهرکه کمانچه را با لهجه ای خراسانی و خاص خود می نواخت، تا آن زمان بیشتر در خارج از ایران فعالیت کرده بود و برای ایرانی ها چندان شناخته شده نبود.

در آذرماه سال ۱۳۸۴ اين گروه چهار نفره برای آخرین بار روی صحنه رفت و با اجرای کنسرت ساز خاموش به همکاری خود پایان داد.

کلهر بعد از آن باز هم به پروژه های شخصی و همكارى هايش با هنرمندانى از ديگر كشورهاى جهان ادامه داد.

تازه ترين آلبوم كيهان كلهر، شهر خاموش، كه با همكارى گروه آمريكائى بروكلين رايدر و به ياد كودكان حلبچه ساخته شده با استقبال منتقدين غربى مواجه شده است. ويوين شوايتزر، منتقد موسيقى روزنامه نيويورک تايمز در باره آن نوشت در اين اثر نواى كمانچه ماتم و زارى كودكان حلبچه را به شنونده منتقل مى كند.

قرار است در ماه آوريل سال ٢٠٠٩ كيهان كلهر و گروه بروكلين رايدر اين اثر را در لس آنجلس اجرا كنند. اما آنچه همه در انتظار وقوع آن هستند، آغاز همکاری های مشترک حسین علیزاده و کیهان کلهراست که گروه تازه اى را با حضور نوازندگان جوان گرد هم آورده اند.

شايد هردو هنرمند در این پروژه به دنبال تجربه های تازه و حلقه گمشده ای می گردند که در گروه چهار نفره قبلی با وجود تمام موفقیت هایش نتوانستند به آن دست پیدا کنند.

 برای نصب نرم افزار فلش اینجا را کلیک کنید

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب

مجموعه عکس

" نمى دانم این قدرتى که شما اروپایی ها را بر ما مسلط کرد چیست و موجب ضعف ما و ترقى شما چه؟ شما در قشون و جنگیدن و فتح کردن و به کار بردن قواى تحصیله متبحرید و حال آنکه ما در جهل غوطه ور و به ندرت آتیه را در نظر مى گیریم. مگر حاصلخیزى و ثروت مشرق زمین از اروپا کمتر است؟ یا آفتاب که قبل از رسیدن به شما بر ما مى تابد، تأثیرات مفیدش بر سر ما کمتر از سر شماست؟... گمان نمى کنم. اجنبى ! حرف بزن من باید چه کنم که ایرانیان را هوشیار نمایم؟"

این پرسشى بود که عباس میرزا، ولیعهد فتحعلیشاه و فرمانده جنگ با روسیه تزارى، از موسیو ژوبر پرسید، هم او که با گروهى از فرانسویان آمده بود تا به قشون ایران مشق نظام بدهد.

مدرسه اى که چندین سال بعد در روز یکشنبه، ششم دى ماه سال ۱۲۳۰ خورشیدى در تهران بنیان نهاده شد و نام دارالفنون بر تارکش نقش بست، پاسخى بود به این پرسش. این پاسخ را امیرکبیر، صدراعظم ناصرالدین شاه قاجار، عرضه کرد، اما پیش از آن که ثمره کار خود را ببیند، از مقام خویش عزل شد و ۱۳ روز پس از گشایش دارالفنون در حمام فین کاشان به قتل رسید.

با این حال، دارالفنون که نخستین مدرسه ایران به سبک و سیاق مدارس اروپا بود، خیلى زود بالید و در تحولات اجتماعى، سیاسى و فرهنگى کشورنقش آفرین شد.

رشته هاى تحصیلى دارالفنون در آغازعبارت بود از شیمى، داروسازى، هندسه، ریاضى، طب، توپخانه، مشق نظام، پیاده نظام، معدن و کان شناسى، جغرافیا، زبان فرانسه، عربى و ادبیات فارسى.

این رشته ها  یا از علوم و فنون نظامى بودند یا در ربط با آن. چرا که شکست سهمگین از روسیه و جدایى قفقاز از خاک ایران در اذهان باقى مانده بود و دولت، تقویت بنیه نظامى را یک وظیفه اساسى تلقى مى کرد.

بعدها رشته هاى دیگرى چون نقاشى و موزیک و تاریخ هم مد نظر قرار گرفتند و رشته هاى اولیه با فاصله گرفتن از حال و هواى نظامى، سمت و سوى علمى فزون ترى یافتند.

اغلب معلمان، خارجى بودند و امیرکبیر در استخدام آن ها،  روسى نبودن و انگلیسى نبودن را یکى از شروط نانوشته قرار داده بود؛ چرا که ایران از این هر دو، زخم ها بر پیکر و سوء ظن ها در دل داشت.

دارالفنون کار خود را با ۱۵۰  شاگرد آغاز کرد و تا واپسین سال هاى سلطنت ناصرالدین شاه، یعنى حدود سال ۱۲۷۱ خورشیدى، ۱۱۰۰ شاگرد را در دامان خویش پرورش داد؛ شاگردانى که کارهاى بزرگ و بر زمین مانده مملکت، غالبا به دستشان رفع و رجوع مى شد.

تنها در یک قلم، ۸۹ نفر از دانش آموختگان دارالفنون به مقام وزارت رسیدند و ۲۸ نفرشان وزیر آموزش و پرورش (یا معارف یا فرهنگ) شدند. بسیارى از دیگر دانش آموختگان نیز ستاره هایى در سپهر فرهنگ ایران بودند: کمال الملک غفارى، علینقى وزیرى، نصرالله مین باشیان، قاسم غنى، مجتبى مینوى، عیسى صدیق، على اکبر سیاسى، صادق هدایت و در روزگار نزدیک تر به ما  محمود حسابى، حسین گل گلاب، محمود افشار یزدى، مهدى بازرگان، یدالله سحابى، بهرام بیضایى وبسیاری دیگر.

بعدها در جنبش مشروطیت، وزن سیاسى دارالفنون و نقش آن در بیدارى مردم آشکار شد. شاگردان دارالفنون همه جا حاضر و ناظر بودند: در اداره روزنامه هاى بى پروا؛ در مطبعه هایى که شبنامه علیه حکومت نشر مى دادند؛ زیر چادر بست نشینان سفارت انگلیس که مشروطه مى خواستند وهرجاى دیگر که سخن از قانون و آزادى و برابرى در میان بود.

وقتى حکومت قاجارها به پایان رسید و پهلوى ها به قدرت رسیدند، مدارس ابتدایى، متوسطه و عالى زیادى به تأسى از دارالفنون پا گرفته بود. دولت پهلوى نیز برنامه هاى گسترده اى را در زمینه  آموزش پى گرفت که بزرگ ترینشان تأسیس دانشگاه تهران بود.

با تأسيس دانشگاه، دارالفنون جایگاه یگانه و ممتاز خود را از کف داد و بدل به یک دبیرستان شد؛ منتها دبیرستانى که مادر همه مدارس و دانشگاه هاى نوین ایران بود. البته هرچه زمان پیش رفت و پهلوى به آخر کار خود نزدیک شد، دارالفنون کم فروغ تر از گذشته جلوه کرد؛ به گونه اى که در واپسین سال هاى این دوران دبیرستان البرز گوى سبقت از آن ربوده بود.

دارالفنون پس از انقلاب، مدتى مرکز تربیت معلم  بود و مدتى هم مرکز آموزش عالى ضمن خدمت فرهنگیان. در سال ۱۳۶۷ با شماره ۱۷۴۸ در فهرست آثار ملى ایران جاى گرفت. اما از ابتداى دهه ۷۰ تمام فعالیت هایش –شاید به سبب فرسودگى ساختمان– متوقف شد.

در سال ۱۳۷۸ وزارت آموزش و پرورش تصمیم گرفت این نهاد تاریخى و این بناى کهن را به گنجینه و مرکز اسناد آموزش و پرورش بدل کند تا خاطره پیشگامى اش در بیدارى ایرانیان براى همیشه زنده بماند. اما این کار تا کنون به سرانجام نرسیده است.

اینک، دوباره ماه مهر است و دارالفنون خاموش. گویى از آن گذشته تابناک هیچ برایش نمانده مگر حسرت مهر!

 به صفحه فیسبوک جدیدآنلاین بپیوندید

ارسال مطلب